پاسخ سوال:
در ابتدا باید بررسی و تحلیل کرد که مهمترین مشکلی که کشور با آن دست و پنجه نرم میکند، چه مشکلی است. از اصلی ترین مشکلاتی که نظام ما در بسیاری از سطوح ساختاری و اداری با آن مواجه است، مشکل فساد، عدم تبعیت از قانون، ناکارآمدی و بوجود امدن مسائل و مشکلات دیگر به تبع این مشکلات است.
در انقلاب اسلامی، فهم این نکته بسیار حیاتی بود که استقرار اسلام نیازمند رویکردی ساختاری-اجتماعی (در کنار رویکردی درونی-فردی) است. شفافیت را میتوان از مهمترین رویکرد ها در انجام اصلاحات ساختاری (به عنوان کمک دهنده و همکار انبوهی از راهبردهای ضروری در اصلاحات درونی-فردی) بشمار آورد.
شفافیت سریع‌ترین، کم‌هزینه‌ترین، ساده‌ترین، مبنایی‌ترین و قابل اعتمادترین سازوکار برای مبارزه با فساد (هم در پیشگیری و هم کشف جرم)، افزایش مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی، ارتقاء شایسته سالاری، مشارکت فعال و مؤثر مردمی، کاهش هزینه و زمان در پیشگری و مبارزه با فساد، و در نتیجه افزایش کارآمدی و سرمایه‌ی اجتماعی است؛ با ایجاد شفافیت میتوان عدالت را مستقر کرد و از ایجاد تبعیضهای ناروا در نظام جلوگیری کرد. لذا میتوان شفافیت را حلقه گم شده ی بسیاری از اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی تلقی کرد.
هر گونه اصلاح و بهبود در کشور، بدون فهم شفافیت، همانند قدم زدن در خانه‌ی تاریک و البته بی‌نظم و آشفته‌ای است که بدون نور، هر قدمی (حتی با نیت اصلاح) میتواند بسیار خطرناک باشد. لذا شفافیت مانند نوری است که مسائل را روشن میکند، ابهامات را از بین می‌برد و پس از آن تازه میتوان نسبت به مسائل فکر و برای آنها تدبیر کرد. در فضای تاریک و مبهم که کسی در آن فضا بر کسی نظارتی نمیکند، هر گونه جرم و جنایتی میتوان انجام داد. رویکرد شفافیت معتقد است که با ایجاد فضای شفاف و به عرصه آوردن و به ملا عام گذاردن رفتارها و عملکردها و …. میتوان از بروز جرم و جنایت کاست و احتمال کشف جرم را افزایش داد و علاوه بر آن نظارت مردمی را نیز در این عرصه فعال کرد.
اما ایجاد شفافیت نیاز به زیرساختهای قانونی، اجتماعی و فرهنگی مخصوص به خود را نیز دارد. برای ایجاد شفافیت باید ساختارهای قانونی و حقوقی متناسب ایجاد شود. لازم است موضوعاتی مثل دسترسی آزاد به اطلاعات، تعارض منافع، افشای اموال و دارایی مسئولان و …. در قالب قوانینی تعریف و تصویب شوند تا ضمانت اجرایی داشته باشند.
برای بازشناسی مفهوم و کارآیی شفافیت با مواردی که ذکر شد و نحوه اثر گذاری آن در جامعه به چند نکته اشاره میشود:
-
شفافیت میتواند رانت‌ها را از بین ببرد، با علنی کردن پروژه ها و قراردادهای دولتی و ایجاد دسترسی به آنها برای همگان، موجب آزاد و رقابتی شدن نتایج و دستاوردهای پروژه‌ها می‌گردد و امکان توزیع فرصت‌ها به صورت طبیعی و یکسان میان مردم را فراهم می کند.
-
شفافیت سبب کاهش اقدامات و هزینه‌های غیرضروری میشود: جلسات، همایش‌ها، تصمیمات، خریدهای بیجا و … .
-
شفافیت سبب کاهش حجم غیرضروری حکومت میشود: لغو استخدام‌های غیرضروری، کاهش نیروی انسانی ناکارآمد، کاهش قوانین غیرضروری، کاهش دستگاه‌های غیرضروری، واگذاری دارایی های غیر ضروری (خصوصی‌سازی)، حذف مداخلات دولتیِ غیرضروری و … .
-
شفافیت استدلال را بجای لفاظی می‌نشاند، چرا که شفافیت توجهات را به عمق معانی، کیفیت استدلال‌ها و گستردگی شواهد و مدارک جلب میکند، و زمینه تقبیح پرگویی و بیهوده‌گویی، لفاظی و سفسطه را فراهم میکند.
-
شفافیت موجب مشارکت بخشی عموم مردم (بویژه خبرگان و ذی‌نفعان و فعالان) در مراحل مختلف «اقدامِ حکومتی»، ازجمله: «عارضه‌یابی، شناخت مسائل، اولویت‌بندی مسائل، تدوین راه‌کارها، اولویت‌بندی راه‌کارها، اجرا، نظارت و ارزیابی» به طور گسترده، فعال و سازنده میشود.
-
شفافیت سبب دقت مضاعف مسئولین در تصمیم‌گیری میشود و تصمیم‌گیران را نسبت به بکارگیری نظرات خبرگان، ذی‌نفعان و عموم مردم ملزم میکند. شفافیت مسئولیت‌پذیری را به مسئولین باز می‌گرداند و آنها را نسبت به قول و تصمیم و فعل خود پاسخگو میکند.
-
شفافیت، سبب شناسایی قوانین متعارض، مشخص شدن محل تعارضات و اختلافات، ایجاد بستر همفکری و هماهنگی بین‌دستگاهی و در نتیجه وفاق و همکاری در حل مسائل میشود.
در نهایت شایسته ذکر است که شفافیت مفهومی است که سلایق مختلف سیاسی روی آن وحدت نظر دارند؛ هم کسانی که بر مبانی دینی-اسلامی در حکومت‌داری تأکید دارند، و هم کسانی که توجه به تجارب بین‌المللی را ضروری می‌دانند، در مفهوم شفافیت (و مفاهیم وابسته‌ی به آن) تلاقی خواهند داشت، لذا چنین مفهوم وحدت بخشی میتواند اثرات و ویژگی های خاص خود را به راحتی در جامعه و نظام اسلامی مان، نهادینه کند و مشکلات کشور را حل نماید.
نشست تخصصی «چهارشنبه‌های همشهری» شفافیت در اداره شهر را بررسی کرد
بازسازی اعتماد از دست رفته مردم
در میان حجم گسترده‌ای از مشکلاتی همچون آلودگی هوا، ترافیک، حاشیه‌نشینی، بافت‌های فرسوده و انواع آسیب‌های اجتماعی که زندگی شهروندان تهران را مختل کرده، مدیریت شهری تهران شفافیت را در اولویت قرار داده است.
ادامه گزارش را اینجا بخوانید: