سوال تفصیلی:
شفافیت بعنوان راه حل جایگزین نظارت سنتی برای جلوگیری از فساد معرفی می گردد. از طرفی تاکید بر اجباری و قانونی شدن راهکارهای شفافیت وجود دارد. همانطور که می دانیم قانون ضمانت اجرایی، مجری، ناظر و … می خواهد. درواقع همان مسائلی که در اجرایی نشدن سایر قوانین وجود دارد و باعث بروز فساد میشود در قوانین شفافیت هم بوجود می آید؟ همچنین ناظر اصلی در این رویکرد مردم معرفی می شوند. مساله چقدر قابل اتکاست؟ مهم تر اینکه آیا واقعا این میزان احساس نیاز به شفافیت و پیگیری عملکرد مسئولین در مردم ما وجود دارد؟ لذا بنظر می رسد یکی از مهم ترین مسائل ایجاد این آمادگی در مردم برای تقویت احساس نیاز و مسئولیت پذیری در اونها باشد.
پاسخ سوال:
«نظارت عمومی» (که فقط با شفافیت و مشارکت حاصل می شود) جایگزین «نظارت متمرکز و سنتی» نیست، بلکه مکمل جدی هست برای آن،به طوری که اثرش از نظارت متمرکز به مراتب بیشتر است، اما همچنان نیاز به نظارت متمرکز وجود دارد.
این درست است که مسئله تصویب قوانین در حوزه شفافیت مانند سایر قوانین مشکل خواهد داشت. لذا، اولین گام ایجاد شفافیت در سایر نهادها را ایجاد ضرورت شفافیت در مجلس می‌دانیم تا از این طریق تصمیماتی که در مجلس اخذ می گردد، منطقی تر و با کیفیت بهتر صورت گیرد. در مورد روش ایجاد شفافیت در مجلس این اعتقاد وجود دارد که باید از شفافیت نمایندگان آغاز کرد. شفافیت نمایندگان هم از مسیر شفافیت داوطلبانه شدنی است.
آمادگی و پذیرش نه فقط در شفافیت، بلکه در انبوهی از مسائل وجود نداشته است. از این رو باید آن را بوجود آورد. 3 سال پیش حتی کلمه شفافیت هم وجود نداشت. الان تقریبا در حال تبدیل به نوعی گفتمان است. سرعت رشد آ« هم فزاینده است … این ایجاد مطالبه و پذیرش را باید ایجاد کرد و این هم یکی از حوزه‌های فعالیت دغدغه مندان شفافیت است.
«نظارت در قدرت سیاسی در اسلام» عنوان کتابی است که انتشارات تقریر عهده‌دار چاپ آن بوده است. توحید محرمی، به عنوان نویسنده این کتاب با مفروضاتی پنج‌گانه تلاش کرده تا موضوع نظارت قدرت سیاسی در اسلام را در 13 فصل بررسی کند.
محرمی در پیشگفتار کوتاه خود بر این کتاب به شرح مفروضات پرداخته است. قدرت رها نشده، که موجبات فساد حاکمان و جامعه را فراهم می‌کند فرضیه نخست نویسنده است. لزوم نظارت درونی حاکمان و کافی نبودن این نظارت در کنار لزوم نظارت بیرونی بر حکومت دیگر مفروضات محرمی برای تالیف این اثر است.
نهادینه شدن نظارت بیرونی بر حکومت که امری عقلایی است، در کنار نظریه‌های دولت مبتنی بر مشروعیت الهی نظارت درونی (شرط عدالت و فقاهت) دو فرضیه دیگر کتاب «نظارت بر قدرت سیاسی در اسلام» را تشکیل می‌دهد.
در بخشی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم: «در این کتاب با نگاهی اجمالی بر موضوع نظارت در اندیشه سیاسی غرب و اهل سنت به طرح و بررسی مساله نظارت بر قدرت سیاسی در نظریه‌های دولت از سوی علمای شیعه بیان شده می‌پردازیم. درباره نظارت درونی به شرح و تببین موضوع در نظریه‌های دولت، مبتنی بر مشروعیت بلاواسطه الهی حکومت، خواهیم پرداخت به‌طوری‌که قائلین به مشروعیت بلاواسطه الهی برای حاکم که در حکومت اسلامی؛ به عنوان فقیه که قدرت سیاسی در اختیار اوست، صرفا به ویژگی‌های فردی همچون عدالت، تقوا و وجدان اخلاقی اشاره کرده‌اند.»
«مفردات بحث» عنوان فصل نخست کتاب است. خوانندگان در این فصل با تعاریف قدرت، مفهوم دولت اسلامی و تشیع آشنا می‌شوند. فصل دوم با عنوان «سیری در مساله نظارت بر قدرت سیاسی در اندشه غرب یونان باستان» به بررسی زمینه‌های فکری اندیشه سیاسی غرب، می‌پردازد.
محرمی، با انتخاب عنوان «سیری در مساله نظارت بر قدرت سیاسی در اندیشه اهل سنت» برای فصل سوم به واکاوی خلافت، دولت و مدافعین خلافت سنتی و تجدید نظرطلبان در خلافت رایج پرداخته است.
«سیری در اندیشه سیاسی شیعه»، «نظریه‌های دولت قائل به لزوم و کفایت نظارت درونی» و نیز «انواع نظارت درونی» عناوین فصل‌های چهارم تا ششم این اثر را تشکیل می‌دهد.
خوانندگان در فصل هفتم با عنوان «ادله لزوم نظارت درونی» با شرایط رهبر از دیدگاه عقل آشنا می‌شوند و در ادامه با رواج روحیه تقدیر‌گرایی افراطی در میان مردم و بررسی آن در فصل هشتم با عنوان «ادله عدم کفایت نظارت درونی» آشنا می‌شوند.
نویسنده در ادامه مباحث کتاب حاضر عنوان «نظریه‌های دولت قائل به لزوم نظارت درونی و بیرونی» در فصل نهم و «انواع نظارت بیرونی» را در فصل دهم بررسی و پیش‌روی خوانندگان قرار داده است.
علاقه‌مندان در ادامه مطالعه این کتاب می‌توانند با «ادله لزوم نظارت بیرونی» در فصل یازدهم آشنا شوند. «نکاتی پیرامون عدم کفایت نظارت های بیرونی و لزوم نظارت درونی» و «میزان نظارت‌پذیری قدرت سیاسی در نظریه‌های مختلف دولت» نیز دو فصل پایانی کتاب را تشکیل می‌دهد.
نظارت عمومی مردم در حکومت؛افقِ تمدن نگری نظریه سیاسی اسلام
درآمدی بر نگرش آیت الله مصباح به نقش حقیقی مردم در حکومت اسلامی
یکی از موضوعات مهم در باب «نقش مردم در حکومت اسلامی» حضور و نقش حقیقی آنان در مناسبات سیاست و مدیریت حکومت و جامعه است.مردم در حوزه اقتصاد،سیاست،فرهنگ،معنویت و عدالتِ حکومت نقشِ «حاضرِ ناظر» دارند. کنش ها،واکنش های مردم در نظام اسلامی «نمادین و تزئینی» نیست.
مردم سالاری دینی که از متنِ دین گرفته شده و به مردم اهمیت مهم داده و ارسال رُسل و انزال کُتُب برای «مردم» است تا به سمت قرب الهی پیش رفته و با عدالت و معنویت و توحید به عالی ترین مقامات عبودیت برسند.عبدِ خالقِ مالکِ رب العالمین.
دین به مردم اهمیت بسیاری ورزیده و حکومت دینی را بستری همگانی برای سعادت حقیقی آنان معین نموده است.مردم در نظام اسلامی دارای «حقوق متقابل» بین خود و حاکمان هستند.نقش آنان در تحقق،استقرار،استمرارِ حکومت اسلامی توسط دین شناسان غیرقابل انکار بوده است.
نهضت اسلامی با هدایت های مردی الهی چون حضرت امام خمینی (ره) و با حضور متعهدانه مردم نسبت به «امامِ خود» و با شعارهای اسلامی به شکل نظام اسلامی ما درآمد.خون های زیادی و رنج های فراوانی و جانبازی های معجزه گونه ای برای تحقق و استقرار آن هدیه داده شد.استمرار این نظام هم هزینه های زیادی دربرداشت؛اما همه اینها ارزش الهی داشت.حکومتی که آرزوی انبیاء و اولیای الهی در طول تاریخ بوده است.
این انقلاب همانطور که اشاره شد هزینه های زیادی داده است.انسان هایی فدای آن شده که فرشتگان خدا مفتخر به خادمی آنان بودند.آفت هایی همواره حکومت ها خصوصا حکومت دینی چون حکومت امام علی (ع) را مورد آسیب خود قرار داده است؛ولایت الهی که اساس و مبنای مشروعیت حکومت را تامین می کند و ما در زمان خود که زمان غیبت بوده نام آن را «ولایت فقیه» می نامیم،مجاهدانه در برابر این آفت ها، «اصلاحات حکومتی» را در حکمرانی مورد توجه قرار داده و همواره هشدارهای صریحی نسبت به آن آفات به مسئولان قوای مقننه،مجریه،قضائیه و…داده اند.
یکی از راهکارهای اساسی دینی جهت به انحراف نرفتن حکمرانی و حکومت داری «نظارت عمومی»،«امربه معروف و نهی از منکر»،«نصیحت حاکمان و مسئولین حکومت» را فراروی «مردم» قرار داده است.
نظارتِ سیستمی که از سوی خود حاکمیت إعمال می شود،یک مسئله مهم و مورد تاکید است اما یگ گام موثرتر در حکومت اسلامی «نظارت عمومی» است.شفافیت،آزادی بیان،عدالت خواهی،معنویت محوری و اخلاق مداری از مولفه های این راهکار است.مردم و حاکمان و مسئولین موظف به رعایت «آدابِ حکمرانیِ دینی» هستند.
آیت الله مصباح یزدی از جمله فیلسوفان و دین شناسانی هستند که معتقدند:«نظارت عمومی بر اعمال، افکار و مدیریت حاکمان، یک ‘‘واجب شرعی’’ است».مردم همانطور که در انتخابات ها نقش موثر دارند و نقش آنان زینتی نیست،در بعدِ انتخابات ها نیز نقش «نظارتی» دارند.جزوه «نظارت عمومی؛مردم سالاری دینی» تبیینی بر ابعاد نگرش آیت الله مصباح یزدی در این موضوع است:
یکی از موضوعات مهم در باب «نقش مردم در حکومت اسلامی» حضور و نقش حقیقی آنان در مناسبات سیاست و مدیریت حکومت و جامعه است.مردم در حوزه اقتصاد،سیاست،فرهنگ،معنویت و عدالتِ حکومت نقشِ «حاضرِ ناظر» دارند. کنش ها،واکنش های مردم در نظام اسلامی «نمادین و تزئینی» نیست.
آیت الله مصباح یزدی از جمله فیلسوفان و دین شناسانی هستند که معتقدند:«نظارت عمومی بر اعمال، افکار و مدیریت حاکمان، یک ‘‘واجب شرعی’’ است».مردم همانطور که در انتخابات ها نقش موثر دارند و نقش آنان زینتی نیست،در بعدِ انتخابات ها نیز نقش «نظارتی» دارند.جزوه «نظارت عمومی؛مردم سالاری دینی» تبیینی بر ابعاد نگرش آیت الله مصباح یزدی در این موضوع است: