فراتحلیل کیفی مطالعات فساد

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی

image529×621 21 KB

دریافت گزارش

اگر به دنبال پژوهش جدی در حوزه‌ی مبارزه با فساد هستید منابع این پژوهش را بررسی کنید. ۳۰۶ مقاله در این گزارش مورد ارزیابی قرار گرفته است.

شناسایی علل بومی بروز فساد اداری : مورد مطالعه شهرداری تهران

شیرین السادات عباس زاده واقفی
جلیل دلخواه
لطف ا… فروزنده دهکردی

نتایج پژوهش نشان داد از نظر افراد نمونه آماری، همه عوامل مستخرج از مرحله کیفی به عنوان علل مؤثر در بروز فساد در شهرداری تهران شناخته می شوند. در رتبه بندی علل بروز فساد اداری در شهرداری تهران نتایج نشان داد بین سه عامل سازمانی، فردی و محیطی مؤثر در بروز فساد اداری؛ عوامل فردی به عنوان اولویت اول، عوامل سازمانی اولویت دوم و عوامل محیطی اولویت سوم می باشند.

dmkdanesh-v17n68p5-fa.pdf (437.1 کیلوبایت)

بررسی وضعیت ادراک فساد در دستگاه‌های دولتی تهران

نویسنده: مهدی محمدی

جمع‌ بندی

هدف پژوهش حاضر بررسی ادراک فساد در نهادها و دستگاه‌های اداری مختلف در بین ساکنان شهر تهران بود. نتایج پژوهش نشان داد که سطح ادراک فساد در ایران در حد بسیار بالایی قرار دارد. حدود 9 نفر از هر 10 فرد مشارکت‌کننده در پژوهش معتقد بودند که فساد طی 10 سال گذشته در ایران افزایش یافته است و ادراک فساد در اکثر سازمان‌ها از حد متوسط بالاتر بود. طبق تحقیق رفیع‌پور (1388هخ)، 62.2 درصد از پاسخگویان معتقد بودند که فساد (رشوه و دزدی) طی 5 سال گذشته افزایش داشته است. براساس تحقیقات انجام‌شده، در سطح جهان نیز روند فساد رو به افزایش است، اما این روند در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر رشد بیشتری نشان داده است؛ به‌طوری‌که رتبه ایران در شاخص ادراک فساد در 2003م در بین 133 کشور 78، در 2009م در بین 180 کشور 168 و در 2012م از بین 174 کشور 136 بوده است. به نظر می‌رسد افزایش آمار اختلاس‌های کشف‌شده در سال‌های اخیر بیشترین تأثیر را در این زمینه داشته و این پدیده تأثیر چشم‌گیری بر کاهش احساس عدالت، اعتماد و مشارکت اجتماعی و امنیت روانی برجای گذاشته است.
درمجموع، با توجه به یافته‌ها درخصوص ادراک فساد در سازمان‌ها، می‌توان گفت در نهادهایی که حجم گردش مالی و فعالیت‌های اقتصادی بیشتر است، ادراک فساد نیز بیشتر است و در نهادهایی که فعالیت‌های اجتماعی و مدنی بیشتری دارند، ادراک فساد نیز کمتر است، اما باید در نظر داشت که صرف فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌تر موجب بروز فساد نخواهد شد و زمینه‌های ساختاری ظهور آن نیز بایستی مهیا باشد. براین‌اساس، (اگر «ادراک فساد» بیشتر را ناشی از وجود فساد بیشتر بدانیم)، به نظر می‌رسد وقتی ساختار اقتصادی غیرمولد و ناکارآمد باشد، گسترده‌تر‌بودن حجم وظایف و دراختیارداشتن قدرت بوروکراتیک بیشتر همراه با دسترسی به منابع عظیم اقتصادی در سازمان‌ها و نهادهای اداری زمینه‌ بروز فساد اداری بیشتری را فراهم خواهد کرد. نکته دیگری که در اینجا ‌باید مورد توجه واقع شود، این است که تصور پاسخگویان از وجود فساد تنها به سازمان ‌ های دولتی محدود نیست، بلکه از نظر پاسخگویان، در تمام سازمان ‌ ها حتی سازمان ‌ های مردمی و سازمان ‌ های عمومی نیز فساد درخور توجهی وجود دارد. این پدیده را می‌توان ناشی از مستقل‌نبودن نهادهای عمومی و دوسنخیتی(دولتی- عمومی)بودن آنها در ایران دانست. در واقع، ادراک شهروندان از تجربیات آنها در زندگی اجتماعی‌شان نشات می‌گیرد و براین‌اساس، اگر ادراک فساد را نشانه وجود فساد واقعی در جامعه بدانیم، به ‌ طورکلی می‌توان گفت فساد اداری در ایران از بدنه بخش دولتی به سازمان ‌ های متعلق به بخش عمومی نفوذ کرده است. حتی سازمان‌های مردمی نیز درگیر فساد اداری هستند؛ به‌طوری‌که فساد به شکل هنجار در نهادهای اداری نفوذ کرده است. همان‌طور که اشاره شد، یکی از ویژگی‌های فساد گسترش آن به‌شکل پدیده‌ای تخریبی مانند پارازیت یا سرطان است و به‌مرور به هنجار و فرهنگ تبدیل می‌شود. در ایران نیز به‌گونه‌ای شاهد گسترش این پدیده سرطانی به‌شکل فراگیر هستیم. همان‌طور که پارسونز اشاره می‌کند، ریشه گسترش این پدیده به اختلال در کارکرد نظام اجتماعی ازجمله کارکرد برقراری عدالت در جامعه مربوط می‌شود. بنابراین، ضرورت صورت‌دادن به اقدام‌های لازم دراین‌زمینه روشن می‌شود.

درنهایت، با توجه به نتایج پژوهش، لازم است دغدغه ممانعت از افزایش فساد در کشور، به خصوص در سازمان‌ها و نهادهایی که از قدرت اقتصادی ویژه‌ای برخوردارند، مورد توجه عملی برنامه‌ریزان، مسئولان و سیاست‌گذاران این حوزه قرار گیرد. براین‌اساس، جهت کاهش ادراک فساد در جامعه ‌‌باید در سازمان‌ها و دستگاه‌هایی که بیشترین ادراک فساد در آنها گزارش شده، برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های لازم صورت گیرد و به‌صورت منظم و ادواری، روند کاهشی یا افزایشی آن اندازه‌گیری گردد تا تدابیر لازم دراین‌خصوص اندیشیده شود. به‌این‌منظور، اجرای برنامه‌هایی درجهت ایجاد «تعادل اقتصادی» در نهادها و دستگاه‌های اداری، استقلال نسبی بخش اقتصادی از نهاد سیاسی، شفاف‌سازی جریان اطلاعات اقتصادی، مالی و اداری و تقویت سازوکارهای نظارتی شفاف، کارآمد و سالم در نهادها و دستگاه‌های اداری پیشنهاد می‌شود.

[center]

image710×924 142 KB

منبع

گزارش سال ۲۰۱۸ سازمان شفافیت بین‌الملل با موضوع فساد در حوزه‌ی صادرات:

image784×591 173 KB

2018_Report_ExportingCorruption_English.pdf (2.1 مگابایت)

خلاصه اقدامات موثر در مبارزه با فساد - جزوه سازمان شفافیت بین‌الملل

This guide is a curated list of internationally accepted policies and practical approaches to tackling corruption. It provides examples that are useful not only in developing OGP commitments but also during their implementation. It is written for government officials and national civil society organisations developing ambitious commitments for the OGP action plans.

This document is divided into six sections following these priority issues:

• asset and interest declarations
• beneficial ownership transparency
• transparency in political financing
• whistleblowing
• transparency in lobbying
• open contracting

Within those sections, there is a brief discussion of the issue and its importance in fighting corruption, followed by a list of references. Each reference includes a description and information about where practitioners may find particularly relevant information for the development and implementation of an OGP commitment. A specific effort was made to identify country case studies and practical examples. Finally, each section ends with an example of an OGP commitment on the issue.

Download the report

گزارش OECD در رابطه با جلوگیری از فساد در تدارکات دولتی که مطالب آموزنده‌ای در حوزه فساد دارد.

image592×880 130 KB

William P. Olsen - The Anti-Corruption Handbook_ How to Protect Your Business in the Global Marketplace (2010).pdf (1.3 مگابایت)

مجموعه گزارشهای پژوهشی سازمان بازرسی کل کشور

https://bazresi.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=611&g=33&p=1

به عنوان مثال:

image701×659 98.1 KB

image917×771 116 KB

در سایت ستاد هماهنگی با مفاسد اقتصادی لیستی از کتب و مقالات اشاره شده است:

کتاب‌ها:

۱- فساد اداری (عوامل مؤثر و روش‌های مبارزه)، نادر حبیبی، انتشارات وثقی، ۱۳۷۵

۲- مجموعه مقالات نخستین همایش علمی و پژوهشی نظارت و بازرسی در کشور، انتشارات سازمان بازرسی کل کشور، ۱۳۷۶

۳- بررسی حقوقی و فقهی دو مسئله رشوه و احتکار، سید محمد اصغری، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۷

۴- جرائم خاص کارکنان دولت، علی مهاجری، انتشارات کیهان، ۱۳۷۹

۵- سازمان و فعالیت‌های ضد فساد اداری هنگ‌کنگ، مالزی و سنگاپور، ابراهیم معدنچیان، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، ۱۳۷۹

۶- شناخت نظام اداری و چگونگی تحول آن (مجموعه مقالات همایش توسعه نظام اداری خرداد ۱۳۷۸)، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، ۱۳۸۰

۷- فساد سیاسی، پل هیوود، مترجم محمد طاهری و میرقاسم بنی‌هاشمی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۱

۸- کلاهبرداری، اختلاس و ارتشا در آرای دیوان عالی کشور، یدالله بازگیر، انتشارات دانش نگار، ۱۳۸۱

۹- جعل و تزویر در حقوق کیفری ایران، علیرضا مصلایی،انتشارات خط سوم، ۱۳۸۲

۱۰- مجموعه قوانین و مقررات رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان دولت، علی اکبر ابن علی، انتشارات معین اداره، ۱۳۸۲

۱۱- جنایات سازمان‌یافته فراملی، صادق سلیمی، انتشارات تهران صدا، ۱۳۸۲

۱۲- بررسی مسائل اجتماعی ایران (فساد اداری، اعتیاد و طلاق)، محمد حسین فرجاد، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۲

۱۳- مجموعه قوانین و مقررات سازمان بازرسی کل کشور، انتشارات سازمان بازرسی کل کشور، ۱۳۸۲

۱۴- بررسی جرائم اختلاس و تصرف غیرقانونی در اموال دولت،عوض نورزاد،انتشارات آریان، ۱۳۸۳

۱۵- فساد اداری، سید محمد عباس‌زادگان، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۳

۱۶- زنده باد فساد! جامعه‌شناسی فساد در دولت‌های جهان سوم، علی ربیعی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۳

۱۷- فساد مالی، حسن دادگر و غلامعلی معصومی‌نیا، انتشارات کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۳

۱۸- چارچوب‌های حقوقی مقابله با فساد مالی، دبلیو. پاتی افوسو و دیگران، مترجم احمدرنجبر، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلش شورای اسلامی، ۱۳۸۴

۱۹- فساد و دولت، علت‌ها، پیامدها و اصلاح، سوزان رز آکرمن، ترجمه منوچهر صبوری، انتشارات پردیس دانش، ۱۳۸۵

۲۰- مجموعه مقالات سومین همایش نظارت و بازرسی- نظارت کارآمد، انتشارات سازمان بازرسی کل کشور، ۱۳۸۵

۲۱- سرطان اجتماعی فساد، فرامرز رفیع پور، انتشارات شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۶

۲۲- مبارزه با فساد از دیدگاه رهبری(مدظله العالی)، معاونت پژوهش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۶

۲۳- اقتصاد سیاسی فساد (کالبدشکافی مفاسد اقتصادی سیاست‌مداران)، آرویند. کی. جین، مترجم علی بختیارزاده، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۶

۲۴- پولشویی و مؤسسات مالی،مینا جزایری، انتشارات موسسه عالی بانکداری ایران، ۱۳۸۷

۲۵- آسیب‌های اجتماعی و روند تحول آن در ایران (ج ۱، مقالات اولین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی در ایران خرداد ۸۱)، انتشارات انجمن جامعه‌شناسان ایران، ۱۳۸۷

۲۶- مسائل و جرائم مالی-اقتصادی و سرقت (ج ۶، مقالات اولین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی در ایران خرداد ۸۱)، انتشارات انجمن جامعه‌شناسان ایران، ۱۳۸۷

۲۷- توسعه و تضاد، فرامرز رفیع پور، انتشارات شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۷

۲۸- برنامه جهانی مبارزه با فساد، پیتر لانگست و دیگران، مترجم امیرحسین جلالی فراهانی و حمید بهره مند بگ نظر، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۷

۲۹- رهنمودهای تقنینی جهت اجری کنوانسیون ملل متحد برای مبارزه با فساد، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، حمید بهره مند بگ نظر، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلش شورای اسلامی، ۱۳۸۷

۳۰- آن روی سکه: بریتانیا و فساد در آفریقا گروه احزاب یکپارچه پارلمان بریتانیا، حسن مرادی، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلش شورای اسلامی، ۱۳۸۷

۳۱- دولت، فساد و فرصت‌های اجتماعی، رابرت کاکس و دیگران، مترجم حسین راغفر، انتشارات نقش و نگار، ۱۳۸۸

۳۲- تبهکاران اقتصادی (فساد، خشونت و فقر ملت‌ها)، ریموند فیسمن و ادوارد میگل، مترجم فرخ قبادی، انتشارات نگاه معاصر، ۱۳۸۸

۳۳- مقدمه‌ای بر سنجش فساد،مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران/ محمد فاضلی، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلش شورای اسلامی، ۱۳۸۸

۳۴- سیاست‌های ضد فساد در آسیا و اقیانوسیه، بانک توسعه آسیا، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلش شورای اسلامی، ۱۳۸۹

۳۵- سلامت سازمانی (با تأکید بر سلامت مدارس)، علی یزدخواستی، محسن نیازی، انتشارات سخنوران، ۱۳۸۹

۳۶- انقلاب فرهنگی در نظام اداری، مهدی ناظمی اردکانی، انتشارات آوای نور، ۱۳۸۹

۳۷- سلامت اداری، معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور، انتشارات مرکز مدیریت دولتی ریاست جمهوری، ۱۳۹۰

۳۸- تبیین سیاست‌های کلی نظام اداری کشور (مبانی نظری و الگوی عملی برای سیاست‌گذاری، هدف گذاری و برنامه‌ریزی اجرایی)، سید احمد طباطبایی، انتشارات فرآزما پردازش، ۱۳۹۰

۳۹- پایه‌های تحول در نظام اداری، سید احمد طباطبایی، انتشارات فرآزما پردازش، ۱۳۹۰

۴۰- قوانین و مقررات تأمین سلامت اداری، یوسف رونق، انتشارات فرمنش، ۱۳۹۰

۴۱- راهبردهای مبارزه با فساد اداری، غلامرضا ذاکر صالحی، انتشارات جنگل، ۱۳۹۱

۴۲- نقش نظارت در ارتقای سلامت نظام اداری، اداره کل روابط عمومی واطلاع رسانی کمیته امداد امام (ره)، ۱۳۹۱

۴۳- مبارزه با فساد اداری با رویکرد اسلامی، دکتر ابوطالب خدمتی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۳

مقالات

۱- رویکردهای مختلف در مبارزه با فساد، سعید صفری و حمیدرضا نائبی، همایش علمی وپژوهشی نظارت و بازرسی، ۱۳۸۰

۲- استراتژی مبارزه با فساد: آیا فناوری اطلاعات فساد اداری را کاهش می ‌دهد؟!، حسن دانایی فرد، مدرس علوم انسانی ویژه نامه مدیریت، دوره۹، شماره۲، تابستان ۱۳۸۴

۳- نگاهی به شاخصهای سنجش مبارزه با فساد، حسین قضاوی، مجله اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی، دوره ۵، شماره ۵۱، ۱۳۸۴

۴- فساد اقتصادی و چگونگی مبارزه با آن در فرایند توسعه اقتصادی، یوسف محنت فر، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی همایش اقتصاد اسلامی و توسعه، ۱۳۸۷

۵- آسیب‏ شناسی روش‏های مبارزه با فساد اداری در ایران، محمد خضری، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره ۱۱، شماره ۴۲، زمستان ۱۳۸۷

۶- بررسی عوامل مؤثر برکاهش فساد اداری (مطالعه موردی در شهرتهران)، شمس السادات زاهدی وسینامحمدنبی و مهدی شهبازی، فصلنامه مدیریت فرهنگ سازمانی، سال۷،شماره۲۰، پاییز و زمستان ۱۳۸۸

۷- سازوکارهای مبارزه با مفاسد اقتصادی در نظام حکومتی امام علی (ع)، سیدمحمد حسین سرکشیکیان، نشریه کارآگاهدوره۲، سال۲، شماره ۷، تابستان ۱۳۸۸

۸- مؤلفه های تدوین استراتژی ملی مبارزه با فساد ج .ا.ا ، سیدمهدی الوانی و سعید زرندی و ابوذرعرب سرخی، نشریه مدیریت دولتی، دوره ۲، شماره۴، بهار و تابستان۱۳۸۹

۹- فساد اداری و تأثیر آن بر توسعه: علل، پیامدها و راهکارهای برون رفت، عبدالرحمن افضلی، مجله حقوقی بین المللی، نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری،شماره۴۵، سال۱۳۹۰

۱۰- سنجش فساد اداری، درآمدی بر تبیین الزامات روش شناختی طراحی شاخص ملی، عبداله توکلی، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، سال۱۷، شماره۶۹، زمستان۱۳۹۰

۱۱- نقش فرهنگ سازمانی در پیشگیری از بروز فساد اداری، علی ربیعی وهاجر آصف، مجله مدیریت دولتی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دوره ۴، شماره ۱۰، تابستان ۱۳۹۱

۱۲- راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی، علی حسنی و عبدالحمید شمس، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال ۲، شماره ۱، پاییز . زمستان ۱۳۹۱

۱۳- بررسی فساد اقتصادی و راه‌های مبارزه با آن، نرگس رحیمیان، مجله اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی، دوره ۱۴، شماره ۹ و ۱۰، ۱۳۹۳

۱۵- فساد اداری علل و راهکارهای مبارزه با آن، محمد ابراهیم کاظمی، اداره کل زندانهای گیلان

۱۶- مقایسه ادراکات، تجربیات ونگرش های کارکنان زن ومرد نسبت به فساد اداری، داوود حسینی هاشم زاده و لیلی حبیبی، فصلنامه مطالعه رفتارسازمانی، سال اول، شماره۳، زمستان ۱۳۹۱

۱۷- فرهنگ واقتصاد(گفتاری از دکتر عادل پیغامی پیرامون ارتباط فرهنگ واقتصاد)، جزوه مطالعاتی قرارگاه شهید باقری بسیج دانشجویی، شماره۴

۱۸- راهبردهای ارتقای سلامت اداری درسیره امام علی(ع)، رضا ابروش، فصلنامه نظارت بازرسی، سال۸، شماره

image688×674 39.7 KB

Although the concept of corruption is defined in numerous ways (Askari et al., 2010); in this context, corruption is defined as the ‘‘misuse of a public or private position for direct or indirect personal gain” (United Nations, 2004).

Furthermore, corruption has been categorized into:
1- political - which refers to the form of corruption that involves the “misuse by
government or political officials of their governmental powers and resources for illegitimate, usually
secret, private gain” (Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), 2007);
2- grand – corruption: this kind of corruption manifests at the highest level of government in a
democratic regime and it involves the sabotage of legal and economic systems, and the political
environment (Kanyam, Kostandini, & Ferreira, 2017); and
3- bureaucratic or petty - corruption refers to the misuse of “…entrusted power by low- and mid-level public officials in their interactions with ordinary citizens, who often are trying to access basic goods or services in places like hospitals, schools, police departments and other agencies” (Kanyam et al., 2017, p. 273).

image1392×612 159 KB

استراتژی های مبارزه با فساد:

1- استراتژی سنتی (اقتصادی، سیاسی-دولتی، اجتماعی-فرهنگی)
2- استراتژی مبتنی بر تکنولوژی (دولت الکترونیک)
3- استراتژی مبتنی بر شفافیت و پاسخگویی (داده ی حکومتی باز، آزادی مطبوعات، پاسخگویی)

PACIS2019_paper_61.pdf (699.9 کیلوبایت)

قسمت‌هایی از مقدمه کتاب

«دهه‌ی 1360 که جوان بودم اوقات فراغت و بخشی از زندگی‌ام در جلوی کتاب‌فروشی‌های میدان انقلاب سپری می‌شد، با اتوبوس خودم را به انقلاب می‌رساندم و چند‌ساعتی را با لذت ویترین کتاب‌فروشی‌ها را نگاه می‌کردم، داخل‌شان می‌شدم و کتاب‌هایی که توجهم را جلب می‌کرد ورق می‌زدم و کتاب‌فروشی‌ها را یکی پس از دیگری به جست‌وجوی کتاب‌های مورد نظرم می‌گشتم، به‌ویژه معدود دست‌دوم‌فروشی‌ها را که کتاب‌های قدیمی داشتند و قیمت‌شان کمتر از پشت جلد بود. چهره‌های آدم‌های خیابان انقلاب، چهره‌هایی آشنا و دوست‌داشتنی بود. به‌واسطه‌ مراجعات زیادم، با برخی از کتاب‌فروشی‌ها دوست شده بودم و سفارش کتاب می‌دادم، همه‌ی این‌ها باعث شده بود یکی از علایق شغلی من کتاب‌فروشی شود. چند سالی بعد که به استخدام دانشگاه تهران درآمدم و محل کارم نزدیک کتاب‌فروشی‌ها شد، هر روز بخشی از وقت نهارم را به قدم‌زدن در جلوی کتاب‌فروشی‌ها و تماشای ویترین (تازه‌های کتاب) و داخل کتاب‌فروشی‌ها اختصاص می‌دادم و خوش می‌گذراندم!

اما در یک دهه‌ گذشته وقتی گذرم به خیابان انقلاب می‌افتد، دیگر از آن چهره‌های آشنا چندان خبری نیست، چهره‌ها نا آشنا هستند، چهره‌ها بیشتر مرا یاد بازاریان تهران می‌اندازد! می‌خواهم هر چه زودتر از آن‌جا بگریزم، یکی از مهم‌ترین دلایلش، گریز از دست کسانی است که مدام جلویم سبز می‌شوند و کارت و نشانیِ خود را می‌دهند که در حوزه‌ی پایان‌نامه‌نویسی، مقاله‌نویسی، ترجمه، چاپ کتاب و … فعالیت می‌کنند، و با سماجت می‌خواهند که مشتری‌شان شوم و… تعدادشان آن‌قدر زیاد است که حالم بد می‌شود.

از دیگر آرزوهای شغلی من، درس‌خواندن، پژوهش‌کردن و درس‌دادن در دانشگاه تهران بود. از جوانی دانشگاه تهران را خیلی دوست داشتم و وقتی در آن استخدام شدم، بسیار خوشحال بودم، خدابیامرز مادرم، همه‌جا با افتخار می‌گفت پسرم دانشگاه تهران کار می‌کند… اما هر چه بیشتر می‌گذشت و هر چه بیشتر با ابعاد مختلف دانشگاه و مناسبات حاکم بر آن آشنا می‌شدم، احساس افتخارم فروکش می‌کرد تا جایی که بعد از 28 سال، اکنون هیچ احساس افتخاری ندارم، ولی نسبت به آن دغدغه‌ دارم و احساس مسئولیت می‌کنم.

بارها نوشته و گفته‌ام، حال دانشگاه خوب نیست و بخشی از این ناخوش‌احوالی مربوط به رشد سرطانی فساد در ابعاد و حوزه‌های مختلف فعالیت‌های دانشگاهی است که یکی از دلایل مهم آن تجاری‌شدن دانشگاه و رشد بی‌رویه‌ی آموزش عالی است، به شکلی که تعداد دانشگاه‌های ایران، بنا به اعلام وزارت علوم، حدود 640,2 دانشگاه است. این در حالی است که بنا به اعلام مؤسسه اسپانیایی CISC تعداد دانشگاه‌ها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ٥٠٠ دانشگاه است به‌طوری که آلمان ٤١٢، بریتانیا ٢٩١، کانادا ٣٢٩، ایتالیا ٢٣٦ و هلند ٤٢٣ دانشگاه دارند.

چین با یک میلیارد و ٣٩٧ میلیون نفر جمعیت تنها 481,2دانشگاه دارد و هند با جمعیت یک میلیارد و ٢٧٤ میلیون نفری 620,1 دانشگاه دایر کرده است. از این میان برزیل با ٢٠٢ میلیون نفر جمعیت یعنی چیزی بیشتر از دو برابر جمعیت ایران تقریباً نصف ما دانشگاه دارد. امریکا با حدود ٣١٠‌میلیون نفر جمعیت، 280,3 دانشگاه دارد. از این میان ٥٩ دانشگاه ایالات متحده جزو ١٠٠ دانشگاه برتر جهان هستند و در واقع حدود ٦٠ درصد برترین دانشگاه‌های جهان امریکایی است (سایت تابناک، کد خبر:۶۱۰۵۴۴، 10/5/1395). این در حالی است که هیچ یک از دانشگاه‌های ایران جزو 500 دانشگاه برتر جهان نیز نیستند.

تجاری شدن دانشگاه و رشد بی‌رویه‌ آموزش عالی و… پی‌آمدهای مخرب گسترده‌ای برای آموزش عالی داشته که یکی از‌‌‌‌‌ آن‌ها گسترش افسارگسیخته‌ی فساد در تعاملات کنش‌گران دانشگاهی و تولیدات به اصطلاح علمی (مقاله، کتاب، پژوهش، پایان‌نامه و …) نمود پیدا کرده و به‌عنوان مسئله‌ی اساسیِ آموزش عالی درآمده است. توصیف و تحلیل مسائل مورد اشاره، موضوع اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد.

کتابی که پیش رو دارید برآمده از ربع قرن تجربه­ زیسته، و ادراکاتم، در نظام دانشگاهی است. در بیش از ربع قرنی که در دانشگاه زیسته‌ام، در کسوت یک کارمند، دانشجوی مقاطع مختلف، یک مدیر، پژوهش‌گر و مدرس … در حوزه‌های مختلف و واحدهای ستادی و دانشکده­های مختلفی کار کرده‌­ام و نقش‌های مختلفی را عهده‌­دار بوده‌­ام که این همه به من امکان فهم عمیق­تر و دقیق­تری از مسائل نظام دانشگاهی را داده است. از سوی دیگر بیش از یک دهه مطالعه­ تخصصی در حوزه­ فساد و نگارش چند کتاب و مقاله در این زمینه امکان نگاه انتقادی به نظام دانشگاهی از زاویه­ مسئله فساد را فراهم آورد، به ­ویژه این‌که به‌عنوان یک قربانی فساد با تجربه‌­های زیسته­ فراوان، مسئله را درونی نیز کرده‌­ام.

با این وجود آگاهم که این کتاب، به‌عنوان نخستین کتاب در این حوزه، نیاز به تکمیل و تدقیق برخی از مطالب دارد، به­ رغم کوشش بسیاری که برای صورت­بندی گونه­‌های فساد آکادمیک و تحلیل چرایی و چگونگی پدید آمدن و رشد فساد در نظام دانشگاهی به عمل آورده­‌ام، ممکن است نکاتی وجود داشته باشد که نیازمند اضافه‌کردن و بهبود مطالب کتاب باشد. از این رو از همه‌ کنش‌گران دانشگاهی، اعم از اعضای هیئت علمی، دانشجویان، پژوهش‌گران، کارمندان و همه‌ خوانندگان گرامی این کتاب صمیمانه تقاضا دارم نکات ارزشمند خود را برای مؤلف به آدرس dhosseini7@gmail.com ارسال کنند تا در ویرایش بعدی کتاب مورد استفاده قرار گیرد.

متأسفانه در ایران ندیده‌­ام کسی زندگی سازمانی‌اش را مکتوب کند، کارکنان سازمان‌ها خاطرات و تجربیات سازمانی‌شان را ثبت نمی‌کنند و به این ترتیب انباشتی از تجربیات سازمانی به وجود نمی‌آید و منتقل نمی‌شود. کثیری از انسان‌ها به‌عنوان کارمند به‌طور متوسط 30 سال عمر خود را در سازمان‌ها مشغول به کار هستند، با نوشتن تجربیات و خاطرات سازمانی، زندگی سازمانی ثبت می‌شود و موادی برای توصیف و تحلیل و فهم سازمان‌ها فراهم می‌شود، و حتی از دل آن می‌توان نظریه‌پردازی کرد. من در این مقدمه قصد داشتم اشاراتی به تجربه‌ی زیسته‌ خود کنم که در طول بالغ بر ربع قرن کار در آموزش عالی، به‌ویژه دانشگاه تهران، تجربیاتی مرتبط با موضوع این کتاب دارد. حدود 6 صفحه نیز در این زمینه نوشتم و به دو استاد و دوست بزرگوار دادم تا نظر دهند، هر یک نکات ارزشمندی و قابل تأملی را یادآور شدند، نهایتاً جمع‌بندی من این شد که مصلحت نیست!

به ناچار مطالب را از مقدمه‌ی این کتاب حذف کردم. البته تلاش خواهم کرد به‌عنوان یک مصاحبه‌شونده، روایتم را از فساد آکادمیک در کتاب مشترک‌مان با حسن محدثی تحت عنوان تحلیل روایت‌های کنش‌گران دانشگاهی از فساد دانشگاهی صورت‌بندی و ارائه کنم.
به‌طور خلاصه در این کتاب بر آن­م تا تلفیقی از تجربه و دانش‌ام را تقدیم کسانی کنم که دغدغه‌ سلامت نظام آکادمیک را دارند و دلشان برای دانشگاه می‌تپد، تا شاید به درک عمیق‌تری از ویرانگری فساد آکادمیک نائل آییم و برای زخم­های عمیقی که بر پیکر نحیف دانشگاه وارد آورده‌اند، بتوانیم مرهمی نهیم.

مایلم در این مقدمه به چند نکته مهم اشاره کنم:
۱. بحث من از روی دغدغه و تعهد و علاقه‌ام به نهاد علم و دانشگاه است؛
۲. یقیناً شمار قابل ملاحظه‌ای از کنش‌گران عرصه‌ی علم (اساتید، دانشجویان، پژوهش‌گران و کارکنان و …) زحمت‌کش بوده و شرافتمندانه در این نهاد خدمت می‌کنند؛
۳. فساد در نظام آموزش عالی کمتر از سایر نهادها است. یافته‌های چند مطالعه‌ من و همکارانم طی سال­های 1387 تا 1392 نشان می‌دهد ادراک مردم و ذی‌نفعان از وجود فساد در آموزش عالی در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ بین ۴۷ تا ۵۳ بوده است. در حالی که ادراک از فساد در بسیاری از سازمان‌ها، نهادها و بخش‌ها مانند، گمرک، ادارات مالیات، نظام قضایی، شهرداری، بخش‌های سیاسی (هزینه‌های انتخاباتی) و… بالای ۷۵ است. اما همین میزان متوسط فساد نیز برای نهاد علم به‌‌واسطه‌ی ‌نقش مهمش در جامعه نگران‌کننده است.

فساد در دانشگاه می‌تواند به باز تولید فساد در حوزه‌های دیگر بینجامد و آن را گسترش دهد. «هزینه‌های فساد در آموزش عالی بسیار زیاد و اغلب غیر قابل برآورد است. علاوه بر زیان‌های اقتصادی ناشی از تصمیم‌گیری‌های متعصبانه، غیر‌حرفه‌ای و سرمایه‌ی انسانی از دست رفته، هزینه‌های فساد در آموزش عالی شامل تضعیف روحیه، بد‌بینی، تضعیف سرمایه‌ی اجتماعی، همبستگی اجتماعی و عدم اعتماد می‌شود. هزینه‌های حاصل از فساد در جامعه‌ دارای بعد زمانی هستند و باید در یک چشم‌انداز زمانی لحاظ شود. هزینه‌های فساد در آموزش عالی فراتر از حال حاضر است و ممکن است موجب آسیب برگشت‌ناپذیری در نسل‌های آینده شود»‌ (اوسیپیان، 2009: 11).

دانشگاه و نهاد علم، یکی از نهادهای اصلی است که خروجی‌اش می‌تواند منجر به توسعه، اصلاح جامعه و مبارزه با فساد شود. بنابراین یکی از کارکردهای اصلی و اساسی این نهاد ارائه الگوی تعامل سالم و سازنده میان اعضای جامعه، تربیت آینده‌سازان کشور مبتنی بر آموزه‌های اخلاقی و سلامت، و حساس‌کردن آن‌ها نسبت به پدیده‌ فساد و مبارزه با فساد است. اما وقتی دانشگاه‌ها به فساد مبتلا شده‌اند و فساد در آن‌ها رو به گسترش می‌شود، سخن نگفتن در این باب، بسیار غیرمسئولانه خواهد بود. در یکی‌ ـ‌ دو دهه­ اخیر به دلایلی که در فصل پنجم مورد بحث قرار داده‌ام، روند فساد در دانشگاه‌ها رو به فزونی نهاده است. به‌‌ویژه در سال‌های آخر دهه‌ی هشتاد شمسی و سال‌های آغازین دهه‌ی نود، فساد در آموزش عالی همانند سایر نهادها رو به فزونی نهاد.

هم‌چنین از آن‌جایی که یکی از دغدغه‌های اساسی من سلامت نهاد علم و قرار گرفتن دانشگاه در جایگاه واقعی خود و تلاش برای حرکت در مسیر تولید علم بوده است، تلاش کرده‌ام در این کتاب ضمن طرح و تحلیل مسئله، چارچوب و روشی برای مطالعه‌ فساد در آموزش عالی فراهم کنم. این کتاب در پنج فصل تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.»

فصل یکم کتاب «فساد دانشگاهی» به مفاهیم پایه اختصاص دارد، این فصل به ایضاح مفهوم فساد و نیز دسته‌بندی تعاریف مطرح درباره‌ی فساد، گونه­‌شناسی فساد و مصادیق آن اختصاص یافته است. مفهوم فساد، تعاریف فساد، مفهوم­پردازی فساد جامعه‌ای، ساختار فساد در سطح کلان، سنخ‌شناسی فساد برحسب حوزه­های ذی­ربط و نگاهی به فساد آکادمیک، مهم‌ترین انواع و مصادیق فساد آکادمیک، سلامت آکادمیک و … بحث شده است.

فصل دوم «بررسی وضعیت فساد و فساد دانشگاهی در ایران» است. مطالب این فصل در یک بخش و یک پیوست ارائه می‌شود. مطالب اصلی فصل، دارای چهار قسمت است. 1. وضعیت فساد در ایران (یافته­‌های بین‌المللی) 2. وضعیت فساد در ایران (نگاهی به یافته‌های برخی از مطالعات ایرانی) 3. ادراک از فساد در آموزش عالی (یافته‌های جهانی) 4. ادراک از فساد در آموزش عالی / دانشگاه­های ایران (نگاهی به یافته­های برخی از مطالعات داخلی). در پیوست این فصل برای اولین بار در ایران نتایج پیمایشی درباره‌ وضعیت فساد دانشگاهی در دانشگاه‌ها مستقر در شهر تهران شامل: دانشگاه‌های تهران، علوم پزشکی تهران، تربیت مدرس، امیرکبیر، علم و صنعت، دانشگاه آزاد (واحد جنوب و مرکز)، و شهید رجایی ارائه می‌شود. در این فصل تلاش شده است ضمن توصیف وضع موجود، پیوندی میان فساد در سطح کلان جامعه و فساد در نظام آموزش عالی برقرار گشته و ‌تأثیر و تأثر این دو سطح بر هم مورد بحث قرار می‌گیرد.

فصل سوم «گونه‌­شناسی فساد در آموزش عالی» است. در این فصل پس از مروری بر گونه‌شناسی/مصادیق فساد آکادمیک در ادبیات جهانی، گونه‌­شناسی نوینی از فساد در آموزش عالی در ایران در سه قالب: 1. تعامل فاسد میان کنش‌گران دانشگاهی، شامل استاد، دانشجو، مدیر و کارمند؛ 2. تعامل نهادی فاسد؛ 3. فساد در تولیدات علمی و تطبیق این مصادیق با گونه‌شناسی‌های فساد مورد بحث قرار می‌گیرد. گونه‌شناسی ارائه‌شده در این فصل برای اولین‌بار در حوزه‌ی مطالعات فساد آکادمیک ارائه می‌شود و بر ادبیات این حوزه افزوده است، از سوی دیگر مصادیق ارائه‌شده در این فصل مصادیقی است که کاملاً مرتبط با کارویژه‌های دانشگاه و آموزش عالی است و به همین دلیل از ادبیاتی که پیش‌تر در این زمینه تولید شده‌اند متمایز می‌شود و واجد دقت بیشتری است. تمام محققانی که در باب فساد آکادمیک نوشته‌اند، هنگام ارائه‌ی گونه‌ها و مصادیق فساد، ضمن بر‌شمردن مصادیق فساد آکادمیک، از فساد اداری و مالی جاری در نظام آموزشی نیز سخن گفته‌اند و این گونه‌ها را از هم متمایز نکرده‌اند. در نهایت بیش از 200 مصداق ارائه‌شده از فساد آکادمیک در این فصل برای اولین بار ارائه می‌شود و تاکنون هیچ منبعی به گستردگی این فصل مصادیق فساد آکادمیک را مورد اشاره و بحث قرار نداده است، هم‌چنین بخش قابل توجهی از مصادیق ارائه‌شده برای نخستین بار صورت‌بندی و ارائه می‌شود.

عنوان فصل چهارم که کار مشترک نویسنده، محمد فاضلی و حسن محدثی است و با کسب اجازه از ایشان در این کتاب آورده شده است، «پیشنهاد مدل و روشی چند‌بُعدی برای سنجش فساد در آموزش عالی» است. در این فصل پس از مرور مختصری بر پیشینه روش‌­ها، ابزارها و شاخص‌های مختلف سنجش فساد، به تشریح مدل سنجش و روش پیشنهادی برای سنجش فساد دانشگاهی پرداخته شده است. لازم به یادآوری است که این فصل، پس از افزودن مطالبی بر کار مشترکمان، در این کتاب گنجانده شده است.

فصل پنجم «زمینه­‌ها، علل، پی­آمدها و راهبردهای مبارزه با فساد دانشگاهی» را مورد بحث قرار داده است. در این فصل پس از مباحث مقدماتی، بر اساس یافته‌های چند پژوهش علل فساد و علل فساد در آموزش عالی مورد بحث قرار گرفته، در ادامه‌ پی‌آمدهای فساد در آموزش عالی، راهبردهای مبارزه با فساد، و راهبردهای مبارزه با فساد در آموزش عالی مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بحث از علل فساد 22 علت در سطح کلان، میانه، و خرد از ابعاد حقوقی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، روان‌شناختی و … مورد بحث قرار گرفته است.

در بحث از پی‌آمدهای فساد، پی‌آمدها در سطوح خرد (فردی)، سازمانی، و کلان ملی و در عرصه‌های اقتصادی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… مورد بحث قرار گرفته است. در بحث از راهبردهای مبارزه با فساد در آموزش عالی نیز 12 راهبرد به تفصیل مورد بحث قرار گرفته که از‌جمله‌ آن‌ها می‌توان به راهبردها و اقدامات سیاسی، راهبردها و اقدامات قانونی و قضایی، راهبردها و اقدامات بازرسی و نظارتی اشاره کرد.

کتابی برای ارزیابی گلوگاه‌های فساد:

image625×668 209 KB

دانلود فایل PDF کتاب: [left][right]RiskAssessmentGuide.pdf (1.5 مگابایت)[/right][/left]

معرفی کتابخانه مجازی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی از جمله سازمان‌های بین‌المللی معتبر در زمینه تولید ادبیات برای مبارزه با فساد است. سندهای جامع و خوبی در حوزه‌های شفافیت، سلامت اداری، گزارشگری تخلف، تعارض منافع و غیره دارد. این سازمان دارای یک کتابخانه مجازی است.
لینک کتابخانه مجازی OECD

برای استفاده از این کتابخانه نیاز است که در آن عضو شوید. البته عضویت رایگان است. پس از ورود به حساب کاربری، کتب، مقالات، گزارش‌ها و غیره به صورت آنلاین در اختیار شما قرار می‌گیرد. دریافت فرمت پی دی اف نیازمند خرید اشتراک یا پرداخت وجه است. البته از سایت‌های دانلود رایگان کتاب می‌توان بعضی از منابع را دانلود کرد.
برخی از کتاب‌ها و گزارش‌های OECD که بنده دانلود کرده‌ام:
Managing Conflict of Interest in the Public Service_ Oecd Guidelines and Country Experience (2004)

Public sector integrity a framework for assessment.

Public sector transparency and accountability making it happen

معرفی: «مرکز مطالعات و پژوهش‌های سلامت اداری و مبارزه با فساد» متعلق به سازمان بازرسی کل کشور: لینک

1. مجموعه فصلنامه‌های همه با هم علیه فساد که متعلق به است
   نویسنده همه این ها گویا آقای محمود مهدوی‌فر است.
   لینک مجموع 13 فصلنامه «همه با هم علیه فساد»

2. مجموعه مجلات علمی تخصصی دانش ارزیابی
   لینک 38 شماره

3. بولتن گزارش‌های پژوهشی این مرکز
   لینک 123 گزارش پژوهشی

4. فهرست تمامی پژوهش‌های سازمان بازرسی کل کشور:
   simayepajoohesh.pdf (2.1 مگابایت)

5. کتابخانه الکترونیکی مرکز
   لینک 10 عدد E_Book

Diagnosing corruption in healthcare

image1049×1475 372 KB

Diagnosing-Corruption-in-Health-Updated.pdf (2.2 مگابایت)

1نوشته به موضوع تازه تبدیل شد: درخواست کمک پژوهشی

[center]خلاصه درس فساد و اصلاح آن[/center]

[center]Corruption: Finding It and Fixing It[/center]

دانشکده حکمرانی دانشگاه هاروارد - Harvard Kennedy School

تاریخ ارائه: ترم بهار سال 2020

این درس ۳ واحدی، در ترم بهار سال ۲۰۲۰ در دانشکده حکمرانی ارایه شده است. شرکت در کلاس پیش‌نیاز خاصی ندارد. نحوه ارزیابی درس: شرکت فعال در کلاس (۲۵ درصد نمره،) دو مقاله ۶ صفحه‌ای (در جمع ۲۵ درصد نمره) و مقاله پایانی 1۲ صفحه‌ای (۵۰ درصد نمره).

این درس در پی پاسخ به سوالات زیر است:

• آیا در سال های اخیر، میزان فساد در کشورهای مختلف روندی رو به افزایش داشته است؟
• آیا کشورهای دارای فساد بالا دارای ویژگیهایی مشترک قابل شناسایی و درمان هستند؟

کتاب مرجع درس، کتاب زیر نوشته Ray Fisman است:

تاریخ تهیه: 24 مهر 1399

منبع:

https://t.me/trade_notes

دریافت فایل:
corruption-summary-24071399.pdf (408.5 کیلوبایت)

خوش‌بختانه این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده و ترجمه این کتاب در اندیشکده هم موجود است.

The Structure of Corruption in Iran
[right]«ساختار فساد در ایران»[/right]
[right]پویا آزادی[/right]
[right]پروژه «ایران ۲۰۴۰ دانشگاه استنفورد»[/right]

image1280×828 350 KB

روند تغییر رتبه شاخص ادراک فساد ایران از سال ۱۹۹۶ (۱۰۰ = کمترین فساد)

image1280×839 130 KB

چرخه معیوب فساد و زوال سیاسی در ایران

image1280×851 153 KB

The Structure of Corruption in Iran.pdf (291.4 کیلوبایت)