تعاریف تعارض منافع

در این مطلب بنا داریم تعاریف تعارض منافع را گردآوری کنیم.

تعاریف دیگری که در باب تعارض منافع یا به عبارت دیگر تضاد منافع وجود دارد را می توان به شرح ذیل مورد بررسی قرار داد؛

مهدی ثنائی (@Sanaei ) : شرایطی که در آن، فرد (یا سازمانی) تحت تأثیر منفعت‌ها (ارزش‌هایی) قرار می‌گیرد که می‌تواند بر تصمیم یا رفتار حرفه‌ای وی (که نسبت به آن‌ها مسئول است) تأثیر گذارد.

احمد توکلی: تضاد منافع به وضعیتی گفته میشود که ظرفیت بالقوه نقض بیطرفی در تصمیم گیری یا اقدام مقام یا مدیر یا کارمند وجود داشته باشد به این دلیل که تضادی بین منافع آن فرد و منافع حرفه ای یا منافع عمومیِ مربوط، وجود دارد، وضعیتی که این خطر را ایجاد کند که انگیزه یا اقدام آن فرد به فساد کشیده شود. به عبارت دیگر، وقتی سازمانی دارای منافع یا اهداف اولیه ای باشد، ولی مجموعه شرایطی این خطر را ایجاد کند که تصمیمات، قضاوت و اقدامات حرفه ای به شکل ناروایی به تأمین منافع فردی و اهداف ثانوی متمایل شود، تضاد منافع رخ میدهد.

مهدی ثنائی (@Sanaei ) : «تعارض منافع» یعنی آن شرایطی که فرد یا سازمانی میان منافع شخصی، حزبی، گروهی یا خانوادگی خود، با منافع ملی، حرفه‌ای و کاری خود تعارض می‌یابد. در چنین شرایطی ممکن است فرد علیرغم وظیفه کاری یا دینی، منافع دسته اول را ترجیح دهد که در این صورت دچار فساد شده است. در حقیقت هیچ فسادی نیست، الا اینکه از دل یک تعارض منافع خارج شده است، بنابر این تعارض منافع ریشه و عامل اصلی بروز همه‌ی فسادهاست.

تعارض منافع به حالت یا وضعیتی دو سویه اطلاق می شود که شخص یا اشخاص از یک طرف در مقام مسئولیت مورد اعتماد دیگران قرار می گیرند و از طرف دیگر خود دارای منافع شخصی یا گروهی مجزا و در تقابل و تعارض با مسئولیت مورد نظر هستند. به بیان دیگر فرد به صورت غیر ناخواسته و در بی طرفی در شرایطی قرار می گیرد که میان منافع شخصی و حرفه ای او تضاد ایجاد می شود.

نقل‌قول از مقاله ارزیابی حقوق تعارض منافع در حقوق نظام سلامت ایران نوشته علیرضا میلانی فر، محمدمهدی آخوندی در مجله اخلاق و تاریخ پزشکی (دوره پنجم، شماره 1، بهمن 1390)

تفاوت تعارض و تزاحم در حقوق اسلامی؛

تعارض، حالت و وضعيت دو دليل است نسبت به يکديگر در حالی که تزاحم، حالت و وضعيت دو حکم است در برابر هم؛ از اين رو غالبا در فقه از واژه های « تعارض دليلين و تزاحم حکمين » استفاده مي شود.
به عبارت ديگر، تعارض دو دليل در مرحله ي قانونگذاري ولي تزاحم دو حکم در مرحله ي اجراي قانون است.

نقل‌قول از کتاب مبانی استنباط حقوق اسلامی انتشارات دانشگاه تهران 1382

تعارض منافع شامل موقعیت‌هایی می شود که قضاوت یا رفتار حرفه‌ای مربوط به منافع با اهمیت به صورت ناروا تحت تأثیر منافع کم اهمیت به مخاطره می افتد.

تعارض منافع در هر حرفه از جمله حرفه پزشکی هنگامی رخ می دهد که از دیدگاه ناظر بی طرف قضاوت‌ها، تصمیم‌گیری و اقدامات افراد حرفه‌ای به طور ناروا تحت تأثیر منافع شخصی قرار بگیرد.

توجه به تعاریف فوق مخصوصا دو تعریف اخیر کاملا مشخص می کند که ریشه های تعریف ماهوی تعارض منافع و نوع نگاهی که در لایحه قانون مدیریت تعارض منافع از کجا ریشه می گیرد. استفاده از کلمات مبهی مانند تاثیر ناروا گرچه می تواند در عالم تئوری قابلیت تحلیل و استفاده را برای مخاطب ایجاد نماید اما استفاده از ان در متن قانونی کاملا می تواند مخرب باشد و عاملی برای بی اثر نمودن قانون قرار گیرد. لذا بی توجهی به تفاوت اساسی فضای دکترین(علمی و تئوریک) با فضای تقنینی (عملیاتی) امری ضروری می نماید که در لایحه قانون تعارض منافع به درستی رعایت نشده است.

50 تعریف از تعارض منافع در 50 ایالت از امریکا

[center]

image1280×1160 546 KB

http://ncsl.org/research/ethics/50-state-table-conflict-of-interest-definitions.aspx

تعاریف تعارض منافع در گزارش مرکز پژوهش های مجلس:

تعاريف مختلفی برای مسئله تعارض منافع ارائه می‌شود. با وجود اين طبق يك تعريف فراگير:
«مجموعه‌ای از شرايط كه موجب می‌گردد تصميمات و اقدامات حرفه‌ای، تحت تأثير يك منفعت ثانويه قرار گيرد را تعارض منافع می‌نامند». همچنين تعارض منافع به‌عنوان نشانه، شاكله و نتيجه فساد مورد نظر قرار گرفته است.
نهادهای مختلف بين‌المللی تعاريف مختلف و البته مشابهی را برای تعارض منافع مطرح كرده‌اند.

راهنمای سازمان توسعه و همكاری‌های اقتصادی (OECD ) ، تعارض منافع را به‌عنوان تعارضی ميان وظايف دولتی و منافع خصوصی مأمورين دولتی تعريف مي كند، به‌طوری كه اين منافع می‌تواند به صورت ناصحيحی وظايف آنها را تحت تأثير قرار دهد.
سازمان شفافيت بين‌الملل تعارض منافع را شرايطی می‌داند كه در آن افراد يا نهادها (كه می‌تواند دولت، رسانه، كسب وكار يا سازمان مدنی باشد) مواجه با انتخاب بين وظايف خود و منافع شخصی‌شان می‌گردند.
در طرح نامه كميسيون اروپا در مورد دستورالعمل تداركات دولتی (ماده 21 )آمده است كه مفهوم تعارض منافع بايد دربرگيرنده تمامی حالت‌هایی باشد كه در آن كاركنان پيمانكار يا ساير ارائه‌كنندگان خدمات دخيل در فرآيند، دارای منفعت شخصی از نتيجه اين قرارداد بوده، به‌گونه‌ای كه بی‌طرفی و عملكردشان را به‌طور ناصوابی تحت تأثير قرار دهد.

منبع: گزارش مرکز پژهش‌های مجلس درباره « 1. دسته‌بندی و مفهوم‌شناسی تعارض منافع»، تیرماه 96

به نظرم این قسمت صحیح نیست. تعارض منافع زمینه فساد را فراهم می کند و خودش نتیجه فساد نیست.

احتمالا ترجمه‌ی این قسمت رو وارد کردن:

از این فایل:
CoI in PA.pdf (174.6 کیلوبایت)

از تعاریف بین المللی تعارض منافع می توان به چند مورد اشاره نمود. نمونه اول رای دادگاه انتاریو کانادا در سال 1988 است.

در سال ۱۹۸۸ ، دادگاه انتاريو در کانادا موقعيت تعارض منافع را «ارتباط منافع شخصي افراد با وظيفه ي حرفه اي آنان كه سبب ايجاد نگراني معقولي از تحت تأثير قرار گرفتن اقدامات حرفه اي باشد» تعريف کرد. به عبارت دیگر مستنبط از رای دادگاه وجود تعارض منافع نياز به اثبات تأثير حقيقي منافع شخصي روي کار حرفه اي ندارد، بلکه وجود يک منفعت ثانويه به تنهايي کفايت مي کند.
(رای این داداگاه تا قبل از سال 2011 در سایت http://www.ontariocourts.ca/ موجود بود.)

علاوه بر این می توان به نظریه تامسون درباب تعارض منافع اشاره نمود؛

نقل‌قولThompson DF. Understanding financial
conflicts of interest. N Engl J Med 1993;
329(8): 573-6.
مجموعه شرايطي که در آن تصميم حرفه اي در مورد يک هدف اوليه تحت تأثير يک
منفعت ثانويه قرار می گیرد.

به نظرم علاوه بر اینکه زمینه‌ی فساد هست میتواند نتیجه یک فساد کوچکتر برای ارتکاب یک فساد بزرگتر هم باشد.
به عنوان مثال: فردی که رشوه می‌دهد تا به سمتی برسد که بعدش بتواند از تعارض منافع موجود در آن سمت سو استفاده کند به نفع شخصی خودش.
بنده بسیاری از خرج‌های انتخاباتی نادرست مانند نمایندگی مجلس و… را مصداق این میدانم. یا مثلا پزشکی را در نظر بگیرید که با رشوه و لابی در مجلس قصد دارد وزیر شود چون میداند از مقام وزارت میتواند سو استفاده کرده از این تعارض منافع استفاده کند و به عنوان وزیر قانونی اعمالی انجام دهد که به نفع بیمارستان شخصی اش شود
در مجموع مصادیق فراوانی دارد فکر میکنم
خوشحال میشوم دوستان نظر بدهند

در فرانسه ماده 1 قانون شماره 2013ـ907 در مورد شفافيت در زندگی عمومی:
«تعارض منافع به هر موقعيتی اطلاق می شود كه موجب تداخل یک نفع عمومی با نفع خصوصی یا نفع عمومی دیگر شود و باعث شود استقلال، بی طرفی و اجرای عينی یک تعهد تحت تأثير قرار گيرد یا به نظر رسد كه تحت تأثير قرار گرفته است».

در مورد تعارض منافع، یک اختلاف عمده بين كشورها آن است كه آیا صرفاً تعارض منافع ميان انجام وظایف قانونی در بخش عمومی و بخش خصوصی باید مدیریت شود یا تعارض منافع در درون بخش عمومی هم ممکن است تحقق یابد؟ قانون شفافيت در زندگی عمومی )فرانسه( از معدود قوانينی است كه صریحاً تعارض بين دو یا چند نفع عمومی را نيز مشمول این قانون شناخته است .

به نقل از : گزارش توجیهی پیش نویس لایحه شفافیت (ص 21)
مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری

مطابق با «كتاب راهنمای اخلاق مجلس» آمریکا، تعارض منافع:
به معنای وضعيتی است كه در آن، رفتار یک مقام رسمی در سمت رسمی اش متعارض است با امور اقتصادی خصوصی اش و این نگرانی را ایجاد میكند كه با وسوسه شدن برای حفظ منافع شخصی اش، در معرض خطر قضاوت جانبدارانه قرار گيرد.
«كتاب راهنمای اخلاق مجلس»، متذكر میشود كه برخی انواع تعارض منافع در ذات یک دموكراسی قرار دارند و وضعيت هایی كه بين دو طيفِ داشتن نفع گسترده از یک سو و موارد آشکار رشوه خواری در سوی دیگر، قرار می گيرند باید به صورت مورد به مورد بررسی شود.

به نقل از : گزارش توجیهی پیش نویس لایحه شفافیت (ص 37)
مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری

تعریف تعارض قوانین به عنوان یکی از مفاهیم وابسته با مفهوم تعارض منافع:
در ادبیات فقهی و اسلامی تعارض در مورد موقعیتی پیش می آید که قانونگذار یا قاضی در مورد یک موضوع دو دولیل در پیش دارد و از همین رو در این مواقع اصل بر سقوط دو دلیل است ( به طور مثال زمانی که یک قاضی در مورد اثبات جرمی در حال تصمیم گیری است و دو دلیل وجود دارد. اولی مبنی بر اثبات جرم و دومی مبنی بر عدم اجرای جرم. در این حالت دو دلیل با هم تعارض داند و طبق نظر اصولیون ابتدا نظر بر جمع عرفی خواهد بود -که البته توضیح تفصیلی در باب جمع عرفی در این مبحث نمی گنجد- و در مرحله بعد از جمع عرفی نظر بر ساقط شدن دو دلیل و عمل به اصل تخییر خواهد بود). اما آنچه که در حقوق به معنای تعارض شناخته می شود در ادبیات اسلامی با عنوان تزاحم مطرح است به این معنا که در مورد یک موضوع دو حکم وجود داشته باشد و قانونگذار یا قاضی باید حکم دارای اولویت را یافته و به ان عمل نماید و از این رو در حقوق قواعدی برای رفع تعارض پیش بینی شده است. گرچه مفهوم تعارض قوانین بیشتر در حقوق بین الملل مورد شناسایی قرار می گیرد.

لذا با توجه به نکات مذکور و این که تعارض قوانین به عنوان یک مسئله مهم در حقوق بین الملل خصوصی مورد بحث قرار دارد و در حقوق داخلی خیلی جایگاه مشخص و منجزی ندارد، برای تعریف و شناخت آن در نظام حقوق داخلی باید نکات زیر را در نظر داشت :
-هم عرضی و برابری دو قانون در یتناظر با هم نسبت به یک موضوع واحد
2- عدم امکان اعمال هر دو قانون در یک زمان
3- نسبت بين دو قانون متعارض تباين و يا عموم و خصوص مي‌باشد.
4- عدم اولویت در اجرای هر یک از قوانین بدون وجود قرائن و دلایل منجز
5- امکان ایجاد تعارض ميان دو قانون يا در متن يك قانون يا ميان دو قانون كه از حيث عموم و خصوص برابر نيستند.
6- در مواجهه با مفهوم تعارض چند حالت ممکن است:
الف) تعارض ظاهری؛ رفع تعارض به طریق مقتضی با استفاده از قرائن و …
ب) تعارض مسلم: سقوط هر دو قانون در موضوع
ج) قرار گرفتن در شرایط ناسخ و منسوخ و انجام عمل نسخ

The term “conflict of interest” refers to a real or perceived “situation in which a person has a private or personal interest sufficient to appear to influence the objective exercise of his or her official duties as, say, a public official, an employee, or a professional.”

In other words, a conflict of interest occurs when one has an obligation to promote one interest, but promotes a competing interest instead, or has an obligation to promote two competing interests. Most conflicts of interest arise when a person stands to profit personally by promoting a competing interest.
However, a conflict of interest can also occur when the interests of friends, relatives or other business associates are promoted.

Source: THE PROFESSIONAL PRACTICE HANDBOOK FOR DIETITIANS IN ALBERTA,
Chapter 11, Conflicts of Interest, Page 167
College of Dietitians of Alberta

«تعارض منافع» به موقعیتی واقعی یا ادراک شده، اشاره دارد که فرد، منفعتی شخصی یا خصوصی داشته و این منفعت، می تواند بر انجام بی طرفانه وظایف کاری او (مثلا) به عنوان یک مقام دولتی، یک کارمند، یا یک متخصص اثر بگذارد.
به عبارت دیگر، تعارض منافع زمانی رخ می دهد که فرد، نسبت به پیشبرد منفعتی تعهد داشته باشد، اما به جای آن، یک منفعت متعارض را دنبال کند، یا ملزم به پیشبرد همزمان دو منفعت متعارض باشد. غالباً تعارض منافع زمانی رخ می دهد که شخص با پیشبرد منفعتی متعارض (با وظیفه کاری خود) برای سودآوری خود اقدام کند.
با وجود این، پیگیری منافع دوستان، بستگان و دیگر شریکان تجاری نیز منجر به تعارض منافع می شود.

The use of [public] office to satisfy private desires or to effect private gain is not a private action but a public crime. (Dobel 1999, p. 187)

استفاده از منصب عمومی (دولتی)، برای برآوردن خواسته های شخصی یا کسب منفعتی برای خود، یک اقدام در حوزه خصوصی و شخصی افراد نیست، بلکه یک جنایت عمومی است.

Because maintaining the public trust is a crucial aspect of administrative responsibility, the appearance of conflict of interest may be sufficient to jeopardize faith in the integrity of government. (Cooper 2006, p. 140)

از آنجا که حفظ اعتماد عمومی از جنبه های حیاتی مسئولیت اداری است، ظهور «تعارض منافع» برای به خطر انداختن اعتقاد به تمامیت دولت، کفایت می کند.

Traditionally, conflict of interest has been seen as a situation in which a public official uses public office to enhance his or her personal interests.
More recently, codes of conduct have begun to come to grips with the degree to which personal interests can be broader than simple financial gain. While financial activity is important, conflicts of interest in any area of activity can have a negative impact on the perceived objectivity of the public service.conflicts of interest extend to any interest, loyalty, concern, emotion, or other feature tending to make the individual’s judgment less reliable than it would normally be.

Source:
The responsible public servant, Kenneth Kernaghan & John Langford, 2014, page 210-214

به طور سنتی، «تعارض منافع» به عنوان موقعیتی است که یک مقام دولتی از منصب دولتی، به منظور تسهیل و افزایش منافع شخصی خود، استفاده می کند. به تازگی، [تدوین] کدهایی رفتاری، برای مقابله با سطحی از منافع شخصی که فراتر از منفعت مالی صرف هست، آغاز شده است. با وجود این که فعالیت های مالی مهم است، تعارض منافع در هر عرصه ای از فعالیت، می تواند تاثیری منفی بر «بی طرفی» ادراک شده از خدمات عمومی و دولتی داشته باشد و این مفهوم به هر منفعت، جانب داری، علاقه، احساس و یا هر ویژگی دیگری نیز تعمیم می یابد که موجب می شود تا قضاوت [و تصمیم گیری] فرد، نسبت به وضعیت عادی و معمول، کمتر قابل اطمینان باشد.

موقعیت تعارض منافع عبارت از وضعیتی است که رعایت یا تأمین منفعت عمومی در بررسی، تصمیم گیری، مشاوره یا اقدام هر یک از همکاران به دلیل وجود منفعت (مالی یا معنوی) یا احتمال آن، برای خود یا یکی از بستگان نسبی یا سببی وی در تعارض با منافع همکار قرار بگیرد. منافع همکار شامل منافع شخصی وی و خویشاوندان نسبی یا سببی درجه دوم از طبقه سوم یا شرکای وی یا اشخاص حقیقی یا حقوقی که همکار معاونت حقوقی به گونه ای با آنها همکاری می کند یا به آنها وابستگی شغلی یا حرفه ای مستقیم دارد، می گردد.

منبع: ماده اول بخش نامه تعارض منافع مربوط به همکاران معاونت حقوقی ریاست جمهوری

تعریف پایگاه یوروپام از تعارض منافع:

Conflict of interest refers to a situation in which an individual is in a position to exploit an official capacity for personal benefit, but has not done so yet . In short, the presence of a conflict of interest is not an indicator of improper conduct, but rather a warning of its possibility. Conflict of interest restrictions prohibit public officials from participating in any number of activities that may be seen to compromise their impartiality. The operating principle of a conflict of interest system is to assist public officials in avoiding situations where a conflict of interest can arise.

تعارض منافع اشاره به شرایطی دارد که در آن یک فرد در موقعیت سوءاستفاده از یک ظرفیت اداری برای کسب سود شخصی قرار دارد، اما هنوز اقدام به سوءاستفاده از موقعیت نکرده است. به طور خلاصه، وجود موقعیت تعارض منافع به معنی وقوع عمل نادرست نیست، بلکه زنگ خطری برای وقوع آن است.

image1166×566 60.6 KB