شفافیت موضوعی
منظور از شفافيت موضوعی آن است كه برخی از امور و موضوعات كه در هر جامعه ای از اهميت بسياری برای مردم برخوردارند و زندگی آنها كاملاً از وضعيت این امور متأثر می شود باید برای مردم شفاف باشند. این امور عبارتند از امور سياسی، اقتصادی، فرهنگی ، اجتماعی، قضایی، تقنينی، اداری اطلاعاتی- امنيتی و دفاعی . البته شدت و ضعف شفافيت در امور مختلف ممکن است متفاوت باشد.
شفافیت سیاسی
شفافيت سياسی طيف وسيعی از موضوعات نظير شفافيت نهادها و مقامات و فرایندهای سياسی را شامل می شود. شفافيت نهادهای سياسی نظير مجلس و كابينه، شفافيت وآزادی بيانهای سياسی بویژه انتقاد از نهادها و مقامات سياسی، تحدید حریم خصوصی مقامات دولتی، وضع قوانين سپر در برابر دعاوی هتک حرمت از سوی مقامات دولتی نظير نمایندگان مجلس، شفافيت هزینه های انتخاباتی ، شفافيت وضعيت دارایی مقامات دولتی از جمله مهمترین مسایل مطرح در حوزه شفافيت سياسی است.شفافیت اقتصادی
در بعد اقتصادی، شفافيت در مورد موضوعات مختلفی مطرح می شود. بنگاه های اقتصادی، منابع و ثروت های ملی ،قراردادهای دولتی، بازار سرمایه و اوراق بهادار ، خصوصی سازی، مقررات گذاری اقتصادی و صدور مجوزهای دولتی، اطلاعات و آمار اقتصادی، نظام مالياتی و بودجه سالانه كل كشور از مهمترین موضوعات اقتصادی هستند كه قویاً با شفافيت مرتبط می شوند.شفافیت فرهنگی
حوزه فرهنگ شاید در مقایسه با حوزه سياست یا اقتصاد كمتر در معرض سياست های شفاف سازی بوده است. اما در كشورهایی كه صنعت فرهنگ وجود دارد و نيز دركشورهایی كه سياستگذاری عمومی مبتنی بر مشورت و مشاركت عمومی است شفافيت امور فرهنگی نيز اهميت روزافزونی پيدا كرده است. قواعد ناظر بر شفافيت نهادهای فرهنگی، امور خيریه ،رقابت و تکثرگرایی در حوزه فرهنگی، شفافيت نظام رسانه ای( مالکان و سهامداران بنگاه های فرهنگی و رسانه ای، تيراژ مطبوعات ،یارانه های فرهنگی و نحوه توزیع پهنای باند و توزیع فركانس)، رادیو و تلویزیون های خدمت عمومی، شفافيت نظام تبليغاتی (اعم از تجاری و اجتماعی)، نتایج پژوهش های ناشی از بودجه عمومی، كتابخانه های عمومی و آرشيوهای باز، از جمله موضوعات فرهنگی هستند كه با اصل شفافيت ارتباط پيدا میكنند.شفافیت اجتماعی
شفافيت در زمينه سلامت و بهداشت عمومی، آموزش و پرورش و آموزش عالی، ورزش، محيط زیست ، سياستهای اجتماعی، آسيب های اجتماعی، آمارهای اجتماعی و فرصتهای اجتماعی از جمله موضوعاتی هستند كه ذیل عنوان شفافيت اجتماعی قابل مطالعه هستند. برای مثال ، آمار انحرافات اجتماعی، جرایم، ازدواج و طلاق ،خشونت های خانگی، نرخ بيکاری، تهدیدها عليه سلامت عمومی بویژه وجود بيماریهای خطرناک و واگير و هشدارهای عمومی برای پيشگيری از آسيبهای فردی و اجتماعی، از مهمترین موضوعاتی هستند كه با شفافيت اجتماعی ارتباط پيدا میكنند.شفافیت قضایی
برای ایجاد فرهنگ شفافيت ، علاوه بر شفافيت سياسی كه به شفافيت قوای مقننه و مجریه تمركز دارد امور قضایی نيز باید به دلایل مختلف – كه در بخش بعدی توضيح داده شده - شفاف باشد. به همين جهت، اصل علنی بودن دادرسی ها در قوانين اساسی كشورهای مختلف از جمله كشور ما پيش بينی شده است. به مرور زمان ،این شفافيت حداقلی كه بيشتر بر شفافيت نهادی تمركز دارد توسعه یافته و شفافيت سوابق و تصميمات قضایی، شفافيت آمار قضایی، شفافيت مقامات قضایی و آزادی بيان در امور قضایی را دربرگرفته است.شفافیت تقنینی
منظور از شفافيت تقنينی عبارت از شفافيت مراجع، فرایندها و قوانين و مقررات، دسترسی به لوایح و طرح های مطرح در دولت و مجلس، روشن بودن سلسله مراتب قوانين و مقررات و اینکه قانونگذاری در صلاحيت چه مراجعی قرار دارد، شفاف بودن فرایند طرح و تصویب قوانين و مقررات، دلایل و توجيهات پيشنهاد آنها و دسترسی به گزارش های ارزیابی تأثيرات قوانين و مقررات، معلوم بودن اشخاص، موضوعات و امور مشمول هر قانون ، روشن بودن وضعيت اعتبار قوانين و مقررات و شفافيت زبان قانونگذاری از جمله موضوعات مطرح در شفافيت تقنينی هستند.شفافیت اداری
شفافيت فرایندهای مربوط به نحوه ارائه خدمات به متقاضيان، شفافيت صلاحيت ها (وظایف و اختيارات)، شفافيت تصميمات و اقدامات اداری، شفافيت در مورد نحوه مشاركت مردم در امور ادارات و نحوه اعتراض به تصميمات و اقدامات اداری از جمله موضوعات مطرح در شفافيت اداری هستند.شفافیت اطلاعاتی - امنیتی
نهادهای اطلاعاتی و امنيتی از الزامات شفافيت مستثنا نيستند بلکه در مقایسه با سایر نهادهای عمومی، سطح شفافيت كمتری دارند. شفافيت نهادی و سياست های اطلاعاتی و امنيتی، شفافيت وظایف و اختيارات و فرایندهای كاری از جمله موارد و شيوه های ورود به حریم خصوصی افراد، شفافيت مالی و شفافيت نهادهای ناظر و پاسخگو در قبال رفتار آنها از جمله موضوعات مطرح در شفافيت اطلاعاتی - امنيتی هستند .شفافیت امور دفاعی (نظامی)
در كشورهای مختلف جهان، امور دفاعی از كمترین سطح شفافيت برخوردار است . شفافيت بودجه نظامی، خریدهای تسليحاتی و همکاری های نظامی از جمله موضوعات مطرح در شفافيت امور دفاعی (نظامی) هستند .
منبع: گزارش توجیهی پیش نویس لایحه شفافیت (ص 10-12)
مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری