در اینجا مطالبی پیرامون رانت، تعاریف مختلف آن، مصادیق مختلف آن در کشور را گردآوری کنیم
شاید در مبارزه با فساد، آخرین مفهومی که می‌توان با آن مبارزه کرد (آنرا به حداقل ممکن رساند) رانت است. این مسئله به دلیل پیچیدگی و طیفی بودن آن است.
تصور میکنم در رابطه با رانت، در نظر گرفتن چند مفهوم به باز شدن آن کمک می‌کنند:
- درجه‌ی دسترسی عمومی (مثلا: صفر: فقط یک نفر / نیم: جمعی محدود / یک: همه به صورت یکسان)
- میزان جایگزینی شایستگی با رابطه (مثلا فردی که خارج از کشور تخصص ویژه تحلیل داده به دست آورده، پس از بازگشت به ایران، از وزیر نیرو، که آشنای اوست، داده‌های ویژه‌ای را برای تحلیل و حتی ایجاد کسب‌وکار دریافت می‌کند)
- میزان دنبال کردن رابطه با اهداف شخصی [یا عمومی] (مثلا سفارش کردن برای یک نفر برای تأسیس خیریه‌اش یا اخذ مجوز کسب‌وکارش / یا سفارش کردن این امور برای فرزند خود)
که شاید دو تای اصلی اینها باشد:
- شایستگی (به نسبت ضوابط فرایند)
- تکرارپذیری و عدم انحصار
و برخی تعاریف کمک کننده به فهم رانت (الزاما این تعاریف دقیق و کامل نیستند):
- هر جایی رابطه نقشی فراتر از ضابطه به خود بگیرد. (در مواردی که ضابطه‌ای موجود نیست، یا ضابطه قابل تفسیر است، اینکه رانت رخ می‌دهد یا خیر محل مناقشه است.)
- هر جایی از ابزاری (مسیری، رابطه‌ای، …) استفاده می‌شود که برای دیگران قابل استفاده نیست، و این اختصاص استفاده به دلیل شایستگی به فرد تعلق نگرفته است.
- هر جایی درجاتی از انحصار رخ دهد، شاهد درجاتی از رانت هستیم (اجتناب‌پذیر یا اجتناب‌ناپذیر؟)
نکته:
- عده‌ای در اینکه صلاحیت‌های اخلاقی (به جای صلاحیت‌های حرفه‌ای) در رابطه با فردی مورد ارزیابی قرار بگیرد، برداشت رخداد رانت دارند. برای نمونه اینکه شروط «التزام نظری و عملی به ولایت فقیه» یا «مسلمان و شیعه بودن» جزء شروط استخدام یا پذیرش قرار می‌گیرد، را محل رخداد رانت می‌دانند.
1 پسندیده
برخی نمونه‌ها و مصادیق رانت:
- رانت در ثبت‌نام فرزند در مدرسه‌ی خاص
- رانت در اخذ مجوز (ساخت، تولید، فروش، فعالیت، …) یا پروانه‌ی بهره‌برداری
- رانت اخذ تسهیلات بانکی یا استمهال آن
- رانت اطلاعاتی [مثلا] نسبت به توسعه‌ی آتی یک بزرگراه [و طبیعتا افزایش قیمت زمین‌های اطراف]
- رانت در استخدام و ارتقاء
- رانت دسترسی به مراکز تصمیم‌گیری و قدرت اعمال نظر (نفوذ)
و اما مصادیق خاص‌تر [محل مناقشه]:
- رانت کارکنان دولت در استفاده از تسهیلات اقامتی خاص در سراسر کشور، در ایجاد تعاونی‌های مسکن
- آگاهی کارکنان وزارت صنعت و معدن از افراد فعال در حوزه‌ی معدن و نیز فرایندهای اخذ مجوز معدن، و در نتیجه سهولت بیشتر آنها در اخذ چنین مجوزهایی
2 پسندیده
- کشور ما یک کشور رانتی است. و متأسفانه به دلیل این رانتی بودن، آنرا حس نمی‌کنیم:
- رانت هیات علمی بودن.
- رانت ایثارگران.
- رانت دولتی بودن.
- رانت تهرانی بودن.
- رانت مذهبی بودن.
2 پسندیده
دکتر امیدوار از اساتید اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی درباره مفهومی تحت عنوان “درآمد پایه همگانی” پژوهشی انجام دادند.
در این پژوهش به صورت مبسوط درباره راهکاری برای عبور از رانت های نفتی صحبت شده و پیرامون بازتوزیع عادلانه ثروت هم بحثی ارائه می کنند. سعی ایشان ارائه یگانه راهکاری است که می تواند رانت های منفی را پایان دهد.
باتوجه به اینکه کشور ایران عملا در تله رانت نفت یا به اصطلاح نفرین منابع قرار گرفته؛ پیشنهاد میکنم این پژوهش رو مطالعه بفرمایید. این نقطه نظر هم به اندازه خودش تامل برانگیز و قابل بحث و تبادل نظر هست.
JIEE_Volume 10_Issue 38_Page 11-63.pdf (1.3 مگابایت)
عنوان مقاله: گذار از رانت‌های نفت و گاز دولتی به درآمد پایه همگانی و رشد اقتصادی (یک رویکرد بین‌رشته‌ای)
2 پسندیده