نکات، پیشنهادات و مصادیق اقتصاد رفتاری

[Sanaei]

[تعمدا خالی]

[Sanaei]

بر اساس تجربیات دیگر کشورها پیشنهاد می‌شود

۴ پیشنهاد برای اصلاح قبوض برق با هدف مدیریت مصرف

شناسه: ۸۶۸۵۵۲۰ فروردین ۱۳۹۸ - ۱۸:۲۷
دسته: انرژی
کارشناس: صابر آزاد

۱

شکل ظاهری قبوض برق در کشور بسیار نامطلوب بوده و به هیچ وجه نمیتواند بر رفتار مشترکین تاثیر بگذارد. به همین دلیل ضروری است تا اصلاح شکل ظاهری قبوض برق برای مشترکین هرچه سریعتر اجرایی گردد.

مسیر اقتصاد/ مطالعات بسیاری در زمینه تاثیر شکل قبوض برق بر مصرف مشترکین نیز انجام شده که نشان می­دهند استفاده از محتوا و شکل مناسب قبض برق می­تواند در میزان مصرف برق بسیار موثر باشد. نمونه آن در یک کار پژوهشی و بر روی بیش از ۱۷۵ هزار مشترک در آمریکا و توسط شرکت Opower انجام شده است. این شرکت نشان داد که مقایسه مصرف برق مشترکین با همسایه ­ها، استفاده از شکلک مناسب و همچنین درج یک پیام مناسب بر روی قبوض برق می­تواند تا ۷% مصرف برق را کاهش دهد. نمونه ای از محتوای قبض برق این پژوهش در شکل زیر آورده شده است.

با توجه به اظهار نظر مسئولان به نظر می­رسد که شرکت توانیر قصد دارد قبوض برق مشترکین برق را تا حدی اصلاح نماید. اخیرا دکتر حقی فام معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر، از ابلاغ تعرفه‌های جدید برق به شرکت‌های توزیع سراسر کشور خبر داد و گفت: “تعرفه برق مشترکانی که الگوی مصرف را رعایت نکنند، از خرداد تا شهریور ۲۳ درصد رشد خواهد داشت”. وی همچنین در ادامه این مطلب افزود : “برای آشنایی مشترکان برق از مصرف خود و تشویق ایشان به کاهش مصرف برق، اقدامات مناسب و پیش‌آگهی انجام خواهد شد، بنابراین در حال طراحی اولین قبض ارسالی به مشترکان برق هستیم تا آن‌ها را با وضعیت تعرفه‌ها آشنا کنیم.”

با توجه به اهمیت مصوبه جدید هیات دولت ضروی است تا این گفته مسئولان توانیر با دقت و کیفیت بیشتری انجام شود. به همین دلیل چند پیشنهاد برای اصلاح قبوض برق ارائه می­شود.

پیشنهاد اول

مشابه قبوض گاز بایستی هم با نمایش رنگی و هم با درج مطلب مناسب به مشترکین تفهیم کرد که ایشان جزو چه گروه مصرفی هستند. با توجه به مفاهیم اقتصاد رفتاری، ضروری است تا اثر “بومرنگ” در درج پیام به خوبی دیده شود. تجربیات انجام شده در کشور آمریکا نشان می­دهد که اگر تنها به مشترکین گفته شود که مصرفشان پایین است آنگاه ایشان ترغیب به مصرف بیشتر میشوند. به همین دلیل بایستی به مشترکینی که داخل الگو هستند پیامی مشابه پیام زیر داده شود

” باتشکر. شما جزو گروه خوش مصرفها هستید و ۷۰% مشترکین نیز مانند شما مصرف می­کنند. ”

همچنین بهتر است تا از شکلک های مناسب، مشترکین را نسبت به ادامه عملکرد و یا حتی کاهش مصرف ترغیب کرد. همانطور که اشاره شد، تجربیات مهم جهانی نشان داده که استفاده از صورتک خندان باعث می­شود تا این مشترکین یا مصرف خود را کاهش داده و یا اینکه حداقل به مصرف قبلی خود ادامه داده­اند.

همچنین به مشترکینی که خارج از الگو مصرف می­کنند نیز بایستی پیام مناسب با مصرفشان داده شود. در همین راستا پیشنهاد می­شود به این مشترکین پیامی مشابه پیام زیر داده شود.

“تذکر. شما جزو گروه بدمصرفها هستید و تنها ۳۰% مشترکین مانند شما مصرف برق بالایی دارند.”

پیشنهاد دوم

با توجه به مصوبه امسال نیز می­توان دو پیام بسیار مهم را بر روی قبوض برق درج نمود. اول اینکه به مشترکین داخل الگو پیام داد که ” با کاهش مصرف برق نسبت به مشابه سال قبل، از تخفیف مناسب برخوردار شوید”. ثانیا نیز به مشترکین خارج از الگو پیام مناسبی مبنی بر ۱۰% کاهش مصرف برق داد. به عنوان مثال فرض کنید که الگوی مصرف برق در مناطق عادی برابر ۳۰۰ کیلووات ساعت در ماه باشد و یک مشترک نیز ۳۳۰ کیلووات­ساعت در ماه برق مصرف کند. با توجه به مصوبه جدید اگر چنانچه این مشترک ۱۰% کاهش مصرف برق داشته باشد آنگاه هزینه قبض او حداقل ۳۳% کاهش خواهد یافت.

با توجه به اطلاعات شرکت توزیع برق، متوسط مصرف ۱۰% از مشترکین برابر ۳۳۰ کیلووات ساعت در ماه است و اگر چنانچه تنها این گروه اقدام به ۱۰% کاهش مصرف برق نمایند آنگاه حدود ۲۵۰ مگاوات از توان مصرفی شبکه در ایام تابستان کاهش خواهد یافت که معادل ۱۰۰۰ میلیاردتومان صرفه جویی اقتصادی است. به همین دلیل ضروری است تا این پیام مهم، بزرگنمایی و در قبوض برق مشترکین خارج از الگو درج شود.

همچنین بایستی توجه داشت که دوره صدور قبض برق با تاخیر انجام می­شود و بایستی پیام­های یادشده با این فرض انجام شود که مصرف برق مشترکین از خرداد تا شهریور مانند سال گذشته ایشان باشد. لذا ضروری است تا پیام­های یادشده در قبوض برق اردیبشهت و خردادماه مشترکین و پیش از شروع فصل گرم داده شود. مطلبی که پیشتر مسئولان وزرات نیرو از آن تحت عنوان “قبض مجازی” یاد کردند.

پیشنهاد سوم

مطالعه شکل ظاهری قبوض برق در برخی از کشورها نشان می­دهد که تنها پیام­ های مهم بر روی صفحه اول قبوض برق درج شده و بسیاری از ایشان محاسبات لازم را در پشت قبوض برق درج نموده ­اند. شکل زیر نمونه قبض شرکت Commonwealth Edison Company( ComED ) را نشان می­دهد که بیش از ۴ میلیون مشترک در ایلینویز شمالی دارد.

با توجه به این قبض برق مشاهده می­شود که محاسبات اضافی بر روی صفحه اول وجود نداشته و تنها اطلاعات مصرفی و کل هزینه برق در صفحه اول درج شده است. . به همین دلیل پیشنهاد می­شود تا این امر نیز در قبوض برق کشور انجام شده و تنها پیام ­های مهم در صفحه اول درج شده و محاسبات مربوطه به پشت قبوض انتقال یابد.

پیشنهاد چهارم

مطالعه قبوض برق در شرکت های مختلف توزیع برق در آمریکا نشان می­دهد که تقریبا تمامی ایشان از نمودارهای میله ­ای برای مقایسه مصرف برق در قبوض برق استفاده کرده ­اند و این نکته به خوبی در شکل فوق نیز دیده می­شود. اما این اقدام ساده در قبوض برق کشور مورد غفلت قرار گرفته و متاسفانه مقایسه مصرف برق با دوره گذشته در جدول انجام می­شود. همگان می­دانند که نمودارهای میله ­ای بسیار موثرتر از جداول بوده و در یک نگاه می­توانند روند مصرف برق را به مخاطب نشان دهند.

البته در پایان لازم است این نکته نیز متذکر شود که می­توان با استفاده از برگزاری مسابقه، ایده­ های بسیار بهتری را برای اصلاح قبوض برق از کل کشور دریافت و با یک جمع­بندی مناسب نسبت به اصلاح قبوض برق و بومی ­سازی آن برای کشور اقدام کرد. هرچند که ممکن است این اقدام برای سال جاری دیر باشد اما برای سال­های آتی قطعا مفید خواهد بود. همچنین با توجه به هزینه­ بر بودن چاپ قبوض رنگی، الزامی در این چاپ قبوض به صورت رنگی دیده نمی­ شود اما چنانچه توانیر و شرکت های ذیل آن بتوانند یک نرم ­افرار کاربردی(app) بر بستر گوشی ­های هوشند را طراحی کنند آنگاه در بستر این نرم ­افزار می­توان از قبوض برق رنگی نیز استفاده کرد و تاثیر مطالب را بر مخاطبین افزایش داد.

[Sanaei]

بررس تجربیات دنیان نشون میده که در رابطه با مقابله با بحران برق راهکارهای متنوعی وجود دارد و برخی از این کارها که در دیگر کشورها نیز تجربه شده، ایده های مبتنی بر اقتصاد رفتاری است.
یکی از نمونه های موفق این امر استفاده از طرح هشدار برق در آفریقای جنوبی است که منجر به کاهش کاهش مصرف برق تا 500 مگاوات شده است. در این طرح یک نمایشگر با چهار رنگ در شبکه های اصلی و هر 30 دقیقه یکبار به نمایش درآمده و مردم از زمان اوج بار اطلاع یافته و مصرف خود را کاهش دادند.

صابر آزاد شهرکی

[Sanaei]

تصویر کنار جاده میشیگان. با نزدیک شدن به پیچ فاصله خطوط کمتر شده و شما حس میکنید سرعتتان در حال افزایش است به همین دلیل سرعت را کاهش و احتیاط میکنید. این عمل تا 30% تصادفات را کاهش داده است!

[Sanaei]

یکی از مواردی که در کتاب سقلمه بهش اشاره شده، بحث “برجسته سازی” است و برای اون هم چند مثال در کتاب زده شده. در همین راستا به نظر می‌رسه که شاید یکی از مواردی که بتونه مردم را به سمت خرید تجهیزات کم‌مصرف سوق بده، طراحی و بازطراحی برچسب انرژی باشه. ساختمان‌های ما که اصلا برچسب انرژی ندارند و برچسب انرژی دیگر تجهیزات هم مشابه برچسب‌های اروپایی است. اما در کشورهای دیگری مانند آمریکا، استرالیا و برخی کشورهای آسیای شرقی شکل برچسب انرژی با برچسب‌های اروپایی متفاوت است. در واقع در این کشورها از “ستاره” برای برچسب انرژی استفاده کرده و تجهیرات بهینه‌تر، دارای ستاره‌های بیشتری هستند.
از آنجایی که مفهوم هتل 5 ستاره در مردم ما جا افتاده به نظر میرسه که تغییر شکل ظاهری این برچسب‌ها بتونه تا حد قابل قبولی مردم را به استفاده از تجهیرات بهینه سوق بده. حتی پیشنهاد من اینه که اندازه ستاره‌ها هم یکسان نباشه و ستاره‌های بالاتر (مثلا پنجم) دارای اندازه بزرگتری باشند. در شکل زیر، دو نمونه برچسب انرژی نمایش داده شده است.
نظر دوستان در این زمینه چیه؟

صابر آزاد شهرکی

[Sanaei]

یکی از مشکلاتی که در صنعت برق وجود داره و چالشی هم بر سر راه افزایش قیمت برق مشترکین پرمصرف است، مساله دادن رشوه به ماموران قرائت کنتور است.
همیشه برایم سوال بود که چرا ماموران بی آر تی، اینقدر به افراد گیر می‌دهند تا مردم کارتشون را بر روی دستگاه بزنند. بعد با خودم فکر کردم لابد علاوه بر دستمزد ثابت، یک دستمزد متغیر (مثلا 5%) از هزینه هر بلیط را به ماموران می‌دهند و بدین ترتیب انگیزه‌شان را برای پیگیری کارت زدن بیشتر می‌کنند. البته تا اینجا نصف مساله حل شده و ممکن است برای اینکه ماموران پول نقد از کسی نگیرند جریمه‌های سنگین درنظر گرفته باشند.
شاید هم مسئولان بی ارتی، روش‌های دیگری اتخاذ کرده باشند.
به هرحال مساله دادن رشوه به ماموران قرائت کنتور، توسط بسیاری از افراد در وزارت نیرو مطرح شده و به دنبال راه حل آن هستند. هرچند با استفاده از کنتورهای هوشمند، این مساله به راحتی قابل کنترل است اما کنتور هوشمند هم هزینه‌بر است و هم اینکه روی آن بحث‌های زیادی هست. اگر بتوان مساله را با راه‌حل‌های ساده‌تری کنترل کرد، قطعا مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
دوستان چه راه حل هایی برای این مساله به ذهنشان میرسد؟

صابر آزاد شهرکی

[Sanaei]

«چگونه دولت با ابزارهایی که در اختیار دارد، می‌تواند رفتارهای روزمره شهروندان را به نفع صلاح عمومی جامعه تغییر دهد؟» این پرسش، درون‌مایه محتوای این کتاب را تشکیل می‌دهد. اما پاسخ به آن هرگز کار ساده‌ای نیست و بیش از هر چیز به پاسخ به این پرسش بستگی دارد که «رفتارهای ما عمدتاً چگونه شکل می‌گیرد؟» صرفاً از روی آگاهی، ترس از مجازات و یا کسب نفع بیشتر؟ یا عواملی بسیار فراتر از این‌ها؟

این کتاب، ترکیبی از یافته‌های سیاست‌گذاران عمومی، اقتصاددانان رفتاری و روانشناسان را به کار می‌گیرد تا به این پرسش‌ها پاسخ دهد. «تلنگر» در عنوان این کتاب، در واقع برگردانی است از واژه Nudge که اولین بار توسط ریچارد تیلر، برنده جایزه نوبل اقتصاد سال ۲۰۱۷ و همکار وی کس سانستین، در ادبیات حوزه عمومی به‌کار برده شد.

ما باور داریم که یادگیری بیشتر، از طریق تأمل عمیق در نمونه‌های تجربه‌شده در واقعیت بدست می‌آید. به همین خاطر این کتاب پر است از نمونه‌های موردیِ (Case Study) موفق یا ناموفق از داخل و خارج ایران که ما دانشجویان و سیاست‌گذاران را به تفکر بیشتر وادار می‌کند. پس از آنها لذت ببرید!

ایران‌ تلنگر Nudge

[Sanaei]

‍ مگس را نشانه بگیر و ادرار کن
(محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی)
دستشویی‌های خارج از ایران عموماً بخشی برای ایستاده ادرار کردن مردان دارند. استفاده‌کنندگان از آن‌ها معمولاً توجه نمی‌کنند که به کدام سمت ادرار می‌کنند. مسئولان فرودگاه اسخیپول آمستردام در هلند تصویر مگس سیاهی را بر کف هر دستشویی سرپایی نقاشی کرده‌اند و آد کیبوم اقتصاددانی که طرح توسعه فرودگاه را دنبال می‌کند می‌گوید «ما به هدف خود رسیده‌ایم.» کارکنان وی آزمایش نقاشی مگس بر آبریزگاه را انجام داده و پی برده‌اند که این کار پاشیدن ادرار به اطراف را 80 درصد کاهش می‌دهد. گویی مردان به هنگام ادرار کردن، مگس را نشانه می‌روند ولی مسئولان فرودگاه به هدف دیگری می‌رسند: آلودگی کمتری ایجاد می‌شود.
عبارت فوق بخشی از صفحات 49 و 50 کتاب «سُقُلمِه» نوشته ریچارد تیلر برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال 2017 است. تیلر معتقد است هر کسی که ساختمان، منوی غذا یا اطلاعات ارائه‌شده به مشترکین آب و برق را طراحی می‌کند، «معمار انتخاب» است. «معماران انتخاب» تلاش می‌کنند تا با اثرگذاری بر رفتار انسان‌ها کمک کنند تا به زندگی شادتر، طولانی‌تر و پسندیده‌تری برسند. آن‌ها اثرگذاری بر رفتار انسان‌ها را معماری می‌کنند.
تیلر بعد از تعریف «معماری انتخاب» مفهوم «سقلمه» را تعریف می‌کند: «سقلمه هر جنبه‌ای از معماری انتخاب است که رفتار مردم را بدون تغییر در محرک‌های اقتصادی یا منع سایر گزینه‌ها، در جهتی قابل پیش‌بینی تغییر می‌دهد.» (درست مثل مگس‌های نقاشی‌شده روی آبریزگاه که مردان را به ادرار کردن در سمتی خاص جهت می‌دهد.) «شرط سقلمه نامیده‌شدن، کم‌هزینه‌بودن، اجتناب از مداخله معمار انتخاب، آسان بودن جلوگیری و خروج از آن است. سقلمه زوری نیست!»
چیدن میوه‌ها در فروشگاه زنجیره‌ای در قفسه‌هایی نزدیک دید مردم و بردن تنقلات مضر برای کودکان به طبقات پایین‌تر، سقلمه است زیرا انتخاب مشتریان را از آن‌ها نمی‌گیرد اما میوه‌های مفید را بیش از تنقلات مضر پیش چشم آن‌ها قرار می‌دهد؛ زوری هم نیست، و نادیده گرفتن این ابتکار و رسیدن به تنقلات هم کار سختی نیست.
ریچارد تیلر و کاس آر سانستین در کتاب سقلمه – که دو ترجمه با همین عنوان و یک ترجمه با عنوان «تلنگر» از آن به فارسی منتشر شده است – طیفی از سقلمه‌های مختلف برای بهبود تصمیم‌ها درباره سلامتی، ثروت و شادی را ارائه می‌کنند. من به راهکارهای تشویق مردم به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و آب علاقمندم. تیلر نتیجه پژوهشی را گزارش می‌کند که 300 خانوار بررسی‌شده در کالیفرنیا بعد از آن‌که به ایشان اطلاع داده شد برق مصرفی‌شان از میانگین برق مصرفی مردم محله بالاتر است، کاهش معناداری در مصرف برق خود ایجاد کردند؛ و آن‌ها که از میانگین پایین‌تر بودند، مصرف برق خود را افزایش دادند. گروه دوم وقتی یک شکلک خندان (استیکر ) را روی قبض‌های مصرف انرژی خود دریافت کردند، دیگر مصرف خود را بالا نبردند. (صفحات 152 و 153) این اطلاعات و شکلک خندان، سقلمه هستند، کم‌هزینه، بدون اجبار اما جهت‌دهنده فرد در مسیرهای درست‌تر.
تیلر و سانستین طیفی از سقلمه‌ها را در کتاب خود معرفی کرده‌اند که به‌کار همه کسانی که در پی معماری انتخاب هستند می‌آید. مدیران رستوران‌ها، مربیان مهدکودک‌ها، معلمان مدارس، رؤسای دانشکده‌ها، مدیران دولتی، صاحبان کسب‌وکارها، مدیران مصرف آب و انرژی، وزرای دولت و هر کسی که در کار طراحی انتخاب‌های مردم است، از خواندن این کتاب بسیار خواهد آموخت. این کتاب برخلاف عمده کتاب اقتصادی، برای عموم قابل فهم است هر چند ظرائف بسیار دارد.
مفهوم «سقلمه» با کاربردی که تیلر برای آن طرح می‌کند به‌کار شرایط امروز ایران ما می‌آید. هدایت کردن جامعه به مسیرهای درست، اصلاح برخی کژی‌ها، مقابله با برخی کردارهای نابه‌جا و نهادینه‌کردن رفتارهای پایدار و صحیح که از نیازمندی‌های اساسی جامعه امروز ماست، با سقلمه‌ها امکان‌پذیر است.